Een jaar toepassing EU-Handvest Grondrechten: nog veel misverstanden

Contentverzamelaar

Een jaar toepassing EU-Handvest Grondrechten: nog veel misverstanden

De verwachtingen waren hooggespannen toen het EU-Handvest van de Grondrechten in 2009 met het Verdrag van Lissabon juridisch bindend werd. De Europese Commissie meldt echter in het eerste jaarverslag over het Handvest dat ruim driekwart van de brieven die zij ontving over grondrechten niet onder het bereik van het Handvest vielen. Daarom zal de Commissie als eerste stap het Europees e-justitieportaal verbeteren met informatie voor het publiek over waar bij schending van de grondrechten een klacht kan worden ingediend.

In dit jaarverslag worden voorbeelden gegeven van concrete problemen waarmee burgers te maken hebben. Uitgelegd wordt welke maatregelen de EU-instellingen hebben genomen om die problemen binnen hun bevoegdheidsgebied op te lossen of waarom de EU gelet op de grenzen van de haar in de Verdragen toegedeelde bevoegdheden soms geen maatregelen kon nemen. Er wordt ook in beschreven hoe de EU-instellingen, te beginnen met de Commissie, bij het bedenken, uitwerken en ontwikkelen van EU-beleid rekening houden met de grondrechten. In dit verslag en de verslagen die nog zullen volgen, wordt de balans opgemaakt van de vooruitgang die de EU-instellingen hebben geboekt met de toepassing van het Handvest.

Het EU-Handvest van de grondrechten is van toepassing op de maatregelen van alle instellingen en organen van de EU (dus ook alle richtlijnen, verordeningen…enz). Het is daarnaast van toepassing op het externe optreden van de EU. Ook is het Handvest van toepassing op de lidstaten, maar enkel wanneer zij het EU-recht ten uitvoer brengen. Wanneer er geen aanknopingspunt met het EU-recht bestaat, kan het Handvest niet worden toegepast. Dat betekent niet dat de bescherming van de grondrechten niet gegarandeerd is. De lidstaten zijn immers gebonden aan hun eigen constitutionele stelsel en aan het Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden (EVRM). Belangrijke ontwikkeling voor het Handvest zal de toetreding van de EU tot het EVRM vormen (artikel 6, lid 2 EU). Hiermee onderwerpt de EU zich aan externe toetsing door het Europese Hof voor de Rechten van de Mens te Straatsburg

Het Handvest is dus een aanvulling op de nationale bescherming van de grondrechten en vervangt die niet, aldus de Commissie. Alleen als een lidstaat het EU-recht ten uitvoer legt is het Handvest van toepassing en kan er ook aan getoetst worden.

Het Handvest telt zes titels: waardigheid, vrijheden, gelijkheid, solidariteit, burgerschap en rechtspleging. Voor elke titel geeft de Commissie in het verslag voorbeelden van toepassing van het Handvest in de praktijk en licht een aantal dossiers uit.

Zo was de eerbiediging van de onder de titel waardigheid neergelegde rechten een belangrijk punt in verband met immigratie. In de wetgeving die in 2010 is aangenomen, zoals het besluit op het gebied van de bewaking van de maritieme buitengrenzen en de wijzigingen van de Frontex-verordening kwam dit punt uitgebreid aan bod. Ook in de mededeling van de Commissie inzake het gebruik van beveiligingsscanners in EU-luchthavens werd rekening gehouden met bedenkingen in verband met de menselijke waardigheid. Ook bij de maatregelen van de Commissie op gebieden die vielen onder de titel vrijheden kwamen verschillende punten aan bod. In het voorstel van de Commissie betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken werd bijzondere aandacht besteed aan de vrijheid van de media en de vrijheid van ondernemerschap. Bij de burgers en het Europees Parlement bestond grote belangstelling voor de rechten van het kind, die onder de titel gelijkheid zijn neergelegd, en de Commissie nam verschillende initiatieven op dit gebied, zoals het EU-actieplan inzake niet-begeleide minderjarigen (2010-2014). De eerbiediging van het discriminatieverbod op verschillende gronden, waaronder geslacht en ras, blijft een belangrijk aandachtspunt, wat wordt bevestigd door de gegevens van het Bureau van de Europese Unie voor de grondrechten. In verband met de titel solidariteit leverde de Commissie inspanningen om ervoor te zorgen dat de EU-instrumenten in verband met de grondrechten van werknemers daadwerkelijk zouden worden toegepast. De rechten onder de titel rechtspleging kwamen aan bod in verschillende arresten van het Hof van Justitie, en dan vooral het recht op een doeltreffende voorziening in rechte. Daarbuiten bleek uit de analyse van de verzoeken van burgers en van het Europees Parlement dat er in 2010 vooral bedenkingen waren over de gegevensbescherming, de toegang tot de rechter, de integratie van de Roma en het bevorderen van de gelijkheid.