Jaarverslag Raad van State 2013: meer behoefte aan legitimering overheidsmacht

Contentverzamelaar

Jaarverslag Raad van State 2013: meer behoefte aan legitimering overheidsmacht

Steeds vaker en indringender zorgen internationale politieke, economisch of monetaire ontwikkelingen op uiteenlopende terreinen ervoor dat internationale en Europese afspraken en regels steeds meer nodig zijn. En naarmate de uitoefening van overheidsmacht minder aanspreekbaar en controleerbaar is, zal de legitimering daarvan sterker afhankelijk zijn van het rechterlijk toezicht. Dat is te lezen in het jaarverslag 2013 van de Raad van State.

Onderhandelingen en akkoorden vormen vanouds een kenmerkend aspect van regeren in Nederland. Beslissen onder druk van internationale politieke, economische of monetaire ontwikkelingen is ook niet nieuw. Maar de toename, omvattendheid en indringendheid van deze ontwikkelingen en het heterogene karakter van de afspraken en de akkoorden zijn symptomen van het veranderend handelingsvermogen van de nationale overheid. Internationale verwevenheid maakt dat internationale en Europese afspraken en regels steeds meer nodig zijn. Maar daarmee worden ook grenzen gesteld aan nationale besluitvorming. Politieke verscheidenheid en uiteenlopende belangen leiden tegelijkertijd tot verzwakking van de besluitvaardigheid bij bestuursorganen.

Wat oogt als vermindering van de betekenis van nationale staten en de beperking van handelingsvermogen van centrale bestuursorganen, is echter ook een uitbreiding van overheidsmacht. Die overheidsmacht wordt steeds meer in onderlinge samenwerking tussen overheden uitgeoefend. Niet alleen internationaal en Europees, maar ook in het binnenland, op verschillende bestuursniveaus.

En in het bijzonder is aandacht nodig voor de legitimering van de wijze van bestuurlijke uitoefening van overheidsmacht. Naarmate de uitoefening van overheidsmacht minder aanspreekbaar en controleerbaar is, zal de legitimering daarvan sterker afhankelijk zijn van het rechterlijk toezicht. Daarmee wordt de legitimering van het rechterlijk optreden belangrijker. Het lijkt op voorhand een Europees en internationaal vraagstuk. Maar met de decentralisatie van de verantwoordelijkheid voor zorg en sociale zekerheid naar gemeenten en met de nadruk op beleid op maat, is er een ontwikkeling in de binnenlandse rechtsorde waar rechter en bestuur in conflict zouden kunnen komen over de verhouding tussen verscheidenheid en eenheid. Ook nationaal is dus aandacht nodig voor de verhouding tussen de rechtsvormende rol van rechter, bestuur en wetgever en de legitimering van de rechtsvormende rol van rechters bij het stellen van grenzen aan de verscheidenheid.

Het recht van de Europese Unie en het mensenrechtenverdrag EVRM spelen een grote rol in de rechtspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak. Wanneer dit noodzakelijk is, stelt de Afdeling bestuursrechtspraak zogenoemde prejudiciƫle vragen aan het Hof van Justitie in Luxemburg over de uitleg van het recht van de Europese Unie. In 2013 deed ze dat tien keer. De Afdeling bestuursrechtspraak oordeelde in december 2013 op basis van een arrest van het Hof bijvoorbeeld dat de staatssecretaris van Veiligheid en Justitie asielaanvragen van homoseksuele vreemdelingen anders moet gaan beoordelen. Het Europese recht speelde in 2013 in veel uitspraken een rol, zoals in de onteigeningszaak van SNS REAAL en SNS Bank, in de zaak over het opleggen van een alcoholslotprogramma aan vrachtwagenchauffeurs en in zaken over intensieve veehouderijen in Noord-Brabant.

Lees hier meer over het jaarverslag van de Raad van State 2013