EU-sancties Iran worden afgebouwd, her-instelling mogelijk

Het gaat om de brief van de minister van Buitenlandse Zaken van 21 augustus 2015 inzake de deal van de P3+3 en Iran over het nucleaire programma ( Kamerstukken 34 000 V, nr. 79)

Op 14 juli jl. bereikten de E3+3 (het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Duitsland plus de Verenigde Staten, China en Rusland) en Iran na een lange reeks intensieve onderhandelingen, gefaciliteerd door de EU Hoge Vertegenwoordiger, een alomvattend akkoord over het Iraanse nucleaire programma (« Joint Comprehensive Plan of Action», of JCPOA).

Inhoud akkoord

Het JCPOA omvat een preambule, de politieke overeenkomst en vijf technische annexen over nucleair-technische zaken, sancties, vreedzame nucleaire samenwerking met Iran, de Joint Commission en een implementatieplan. De afspraken in het akkoord zijn gericht op een drastische inperking van het Iraanse nucleaire programma in combinatie met verregaande verificatiemechanismen. Daar staat tegenover dat wanneer Iran de afspraken verifieerbaar heeft uitgevoerd, de VN-sancties en de autonome sancties ingesteld door de Europese Unie (EU) en de Verenigde Staten (VS) in fases zullen worden opgeheven. Bovendien zal de samenwerking met Iran op het terrein van vreedzame nucleaire toepassingen worden geïntensiveerd.

Het akkoord is op 20 juli door de VN Veiligheidsraad unaniem bekrachtigd via VNVR- Resolutie 2231 (2015) en vervolgens op de Raad Buitenlandse Zaken van 20 juli d.m.v. Raadsconclusies onderschreven (zie conclusies en verslag Raad Buitenlandse Zaken). Dit vormden de eerste stappen richting de volledige uitvoering van het akkoord.

Sancties

Nadat Iran de afspraken uit het akkoord is nagekomen en het IAEA dit geverifieerd heeft, zal er een stapsgewijze sanctieverlichting in werking worden gezet.

Alle VN-lidstaten, dus ook de VS en de lidstaten van de EU, zijn gehouden alle stapsgewijze wijzigingen van de VN-sancties over te nemen. Daarnaast zal een deel van de autonome sancties ingesteld door de VS en de EU op het gebied van de financiële en verzekeringssector, de olie- en gassector, de scheep- en transportsector, goud en edelmetaal en de automobiel sector (alleen VS) worden verlicht. Ook zal dan een deel van de personen en entiteiten van de sanctielijst worden geschrapt.

Na 5 jaar (of eerder als het IAEA d.m.v. een «brede conclusie» concludeert dat het nucleaire programma van Iran volledig vreedzaam is) zal de VN Veiligheidsraad het wapenembargo opheffen.

Na 8 jaar (of eerder in het geval van «brede conclusie» van het IAEA) zullen vrijwel alle resterende EU- en VS-sancties van het proliferatiesanctieregime definitief worden opgeheven. De resterende personen en entiteiten op de sanctielijst zullen dan ook van de sanctielijst worden geschrapt. De VN Veiligheidsraad zal de restricties t.a.v. ballistische raketten opheffen.

Pas na 10 jaar zal de VN Veiligheidsraad de speciale restricties betreffende de overdracht van proliferatiegevoelige goederen opheffen en de EU de laatste sanctiewetgeving intrekken.

De VNVR-resolutie die mede als grondslag dient voor het kennisembargo tegen Iran komt te vervallen als onderdeel van de eerste fase. In het JCPOA is echter voorzien in continuering van het kennisembargo tot minstens 8 jaar (of eerder in het geval van «brede conclusie» van het IAEA) en maximaal 10 jaar na aanname van het JCPOA. Effectuering hiervan is afhankelijk van nadere besluitvorming.

Als Iran binnen die periode het akkoord niet uitvoert zoals afgesproken dan kan dit door een van de E3+3 landen worden voorgelegd aan de Joint Commission. Deze geschillenbeslechtingsprocedure duurt maximaal 35 dagen. Wanneer het geschil niet in de Joint Commission is opgelost, kan een van de E3+3 landen – wanneer het van mening is dat het gaat om «significant non-performance» – de VNVR informeren. De VNVR moet binnen 30 dagen stemmen over voortzetting van de sanctieverlichting. Neemt de VNVR geen resolutie aan om de sanctieverlichting in stand te houden, dan worden via het zogeheten «snapback» mechanisme de oude VN-sancties automatisch opnieuw ingesteld. Als VN-lidstaten zijn de EU-lidstaten en de VS verplicht deze opnieuw ingestelde VN-sancties onverkort en ogenblikkelijk over te nemen. VN-sancties worden altijd onverwijld overgenomen in de EU-sanctieregimes. Individuele EU-lidstaten kunnen zich hier niet aan onttrekken.

Naast de VN-sancties kennen de VS en de EU ook autonome sancties in verband met het Iraanse atoomprogramma. De EU-autonome sancties zijn samen met de VN-sancties opgenomen in de EU-sanctieverordening betreffende beperkende maatregelen tegen Iran.

Mede op aandringen van Nederland zal er ook voor de autonome EU-sancties een «snapback» mechanisme worden geïntroduceerd. In de preambule van het Raadsbesluit dat in het najaar zal worden aangenomen, zal naar alle waarschijnlijkheid een bepaling worden opgenomen dat de EU-sancties opnieuw zullen worden ingesteld wanneer er sprake is van significante niet-naleving door Iran van zijn verplichtingen in het JCPOA. Deze terminologie sluit aan op de in de VNVR-resolutie genoemde voorwaarden voor de «snapback». Omdat recht moet worden gedaan aan bepaalde bepalingen in het Verdrag van Lissabon (waarin o.m. is vastgelegd dat de lidstaten met eenparigheid van stemmen beslissen over sancties), zal hoogst waarschijnlijk tevens een stevige Raadsverklaring worden aangenomen waarin alle EU-lidstaten zich committeren om de autonome EU-sancties onverkort te zullen her-instellen indien de VN-sancties opnieuw zouden worden ingesteld.