Europese Commissie presenteert het derde jaarlijkse rapport over de rechtsstaat in de EU

Het gaat om het rapport van de Europese Commissie over de situatie van de rechtsstaat in de EU. U kunt hier het landen-specifieke hoofdstuk over Nederland raadplegen

Achtergrond

Het jaarlijkse rapport over de rechtsstaat in de EU is opgezet als een jaarlijkse cyclus om de rechtsstaat te bevorderen en te voorkomen dat rechtsstatelijke problemen ontstaan of zich verdiepen. De Europese Commissie stelt jaarlijks voor elke EU-lidstaat een afzonderlijk hoofdstuk op waarin de stand van zaken met betrekking tot de rechtsstaat in die EU-lidstaat wordt beschreven.

Het doel van het jaarlijkse rapport is om problemen met betrekking tot de rechtsstaat in de lidstaten vroegtijdig te kunnen identificeren. Het jaarlijkse rapport moet een constructief debat over de rechtstaat op gang brengen en alle EU-lidstaten aanmoedigen om de geconstateerde problemen uit het rapport aan te pakken.

Het rapport over de rechtsstaat van 2022

Het rapport over de rechtsstaat van 2022 is – net als voorgaande jaren - onderverdeeld in vier onderdelen. Ten eerste wordt ingegaan op de rechtsstelsels van de lidstaten. Daarna wordt aandacht besteed aan de kaders voor corruptiebestrijding van de lidstaten. Vervolgens wordt gekeken naar het pluralisme en de vrijheid van de media. Tenslotte wordt ingegaan op andere institutionele checks and balances.

1 De rechtsstelsels van de lidstaten (justitiële hervormingen)

• Een groot aantal lidstaten is de weg ingeslagen van ingrijpende hervormingen om de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht te versterken;
  • De hervormingen hebben onder meer betrekking op de samenstelling en de bevoegdheden van de raden voor de rechterlijke macht, het verbeteren van de procedures voor de benoeming van rechters en het versterken van de autonomie van het openbaar ministerie;
  • De lidstaten hebben ook maatregelen ingevoerd om de efficiëntie en de kwaliteit van de rechtspleging te verbeteren, aan de hand van onder meer verdere digitalisering van de justitiële stelsels en vereenvoudiging van de toegang tot de rechter.
• Tegelijkertijd blijven in enkele lidstaten structurele problemen bestaan wat betreft de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht.
  • In sommige lidstaten zijn er problemen op het gebied van benoemingen in hogere rechtbanken en voor functies als voorzitter van een rechtbank;
  • In andere lidstaten bestaat bezorgdheid over de onafhankelijkheid of de autonomie van het openbaar ministerie en wordt gebruikgemaakt van tuchtprocedures om de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht in te perken.

2 De kaders voor corruptiebestrijding

• Sinds juli 2021 hebben veel lidstaten nieuwe strategieën voor corruptiebestrijding vastgesteld of bestaande strategieën herzien of zijn zij bezig deze te herzien. Verschillende lidstaten hebben de bestaande kaders in overeenstemming gebracht met de internationale normen inzake corruptiebestrijding en het EU-recht;
• De meeste lidstaten beschikken over uitgebreide wetgeving waarbij het strafrechtstelsel wordt voorzien van de nodige instrumenten om corruptie te bestrijden;
• Veel lidstaten hebben maatregelen genomen om de capaciteit van de met vervolging belaste nationale autoriteiten, die verantwoordelijk zijn voor corruptiebestrijding, te vergroten door te voorzien in bijvoorbeeld extra middelen of extra opleiding.

3 Vrijheid en pluriformiteit van de media

• Op basis van recente initiatieven van de Commissie hebben verscheidene lidstaten maatregelen genomen of aangescherpt of overwegen zij maatregelen te nemen om de veiligheid en arbeidsomstandigheden van journalisten te verbeteren;
• Sinds het laatste verslag hebben verschillende lidstaten inspanningen geleverd om de transparantie van media-eigendom te verbeteren;
• Er blijft bezorgdheid bestaan over het gebrek aan transparantie bij de verspreiding van overheidsreclame, belangenconflicten en belemmeringen in verband met de toegang tot openbare documenten.

4 Institutionele checks and balances

• De lidstaten hebben de kwaliteit van hun wetgevingsprocessen verder verbeterd. De grondwettelijke hoven spelen nog steeds een belangrijke rol in het systeem van controles en waarborgen, onder meer in de vorm van toezicht op noodmaatregelen, maar ook op andere gebieden zoals verkiezingen;
• De status van mensenrechteninstellingen, ombudspersonen en andere onafhankelijke autoriteiten is in sommige lidstaten verder versterkt. In de meeste lidstaten is het klimaat voor het maatschappelijk middenveld gunstig;
• In sommige lidstaten bestaat er echter nog steeds geen formeel kader om belanghebbenden te raadplegen, wat een punt van zorg is, en maatschappelijke organisaties ondervinden nog steeds moeilijkheden in verband met onder meer financiering, een negatief narratief en beperkingen van hun operationele ruimte.

Nederland en de rechtsstaat

De Europese Commissie heeft ook een hoofdstuk uitgebracht over de situatie van de rechtsstaat in Nederland. In dat hoofdstuk doet de Commissie aan aantal aanbevelingen, waaronder:

• Verdere inspanningen ter verbetering van het niveau van digitalisering van het rechtsstelsel, met name wat betreft de publicatie van vonnissen en digitale oplossingen voor gerechtelijke procedures;
• Goedkeuren van een gedragscode voor ministers en staatssecretarissen, met inbegrip van regels inzake geschenken,

nevenactiviteiten en lobbyen, alsmede effectief toezicht en sancties;

• Voortzetting van de inspanningen voor een alomvattende follow-up van de toeslagenaffaire voor kinderopvang om de mogelijke structurele problemen aan te pakken, waarbij alle relevante overheidsinstanties worden betrokken.

Volgende stappen

De Europese Commissie verzoekt het Europees Parlement en de Raad nu de algemene en landenspecifieke debatten op basis van dit verslag voort te zetten. Daarnaast roept zij de nationale parlementen en andere belangrijke actoren, waaronder het maatschappelijk middenveld, op de nationale dialoog over de rechtsstaat voort te zetten. Tot slot verzoekt de Commissie de lidstaten de in het verslag genoemde problemen aan te pakken en staat zij klaar om hen bij hun inspanningen daartoe, ook bij het uitvoeren van de aanbevelingen, bij te staan.

Meer informatie:

• Persbericht van de Europese Commissie
• Verslag over de rechtsstaat in Nederland
• ECER-dossier – Jaarlijks toetsingsproces