Europese Commissie presenteert Mededeling over beheer klimaatrisico’s

De Europese Commissie heeft op 12 maart 2024 de mededeling over het beheer van klimaatrisico's in Europa (COM(2024) 91) bekendgemaakt. Ook kwam een Q&A en factsheet uit.

De mededeling is een reactie op de op 11 maart gepresenteerde eerste Europese klimaatrisicobeoordeling (EUCRA, European Climate Risk Assessment), een wetenschappelijk verslag van het Europees Milieuagentschap (EEA). De Mededeling en het verslag samen vormen een oproep tot actie voor alle bestuursniveaus, de particuliere sector en het maatschappelijk middenveld. Beide documenten zetten uiteen hoe alle belangrijke sectoren en beleidsterreinen worden blootgesteld aan klimaat gerelateerde risico's, hoe ernstig en urgent die risico's zijn en hoe belangrijk het is om duidelijkheid te krijgen over wie de verantwoordelijkheid heeft om de risico's aan te pakken.

2023 was het warmste jaar ooit gemeten. Volgens het verslag van februari 2024 van de dienst van Copernicus voor klimaatverandering was de wereldwijde gemiddelde temperatuur in de voorafgaande 12 maanden hoger dan de in de Overeenkomst van Parijs vastgestelde drempel van 1,5 graden. De EU neemt maatregelen om emissies terug te dringen en de klimaatverandering te beperken, maar er moeten ook maatregelen komen ter aanpassing aan veranderingen die niet meer te vermijden zijn en om de bevolking en de welvaart te beschermen. Volgens de in juli 2023 gepresenteerde Eurobarometer-enquête ziet 77 procent van de Europeanen klimaatverandering als een zeer ernstig probleem en voelt meer dan een op de drie Europeanen zich al persoonlijk blootgesteld aan klimaatrisico's.

In de mededeling stelt de Commissie een reeks maatregelen voor en wordt de samenwerking gezocht met andere EU-instellingen, lidstaten, regionale en lokale overheden, burgers en bedrijven om gevolg te geven aan deze voorstellen.

Meer klimaatbestendigheid
De mededeling benadrukt hoe maatregelen ter verbetering van de klimaatbestendigheid essentieel zijn voor het behoud van maatschappelijke functies en de bescherming van de bevolking, het economisch concurrentievermogen en de gezondheid van de economieën en ondernemingen in de EU. De maatregelen zijn ook absoluut noodzakelijk voor een rechtvaardige en eerlijke transitie. Investeren in een vroeg stadium om kwetsbaarheid voor klimaatrisico's te beperken, zal leiden tot lagere kosten dan de aanzienlijke bedragen die nodig zijn om de gevolgen van klimaatverandering, zoals droogte, overstromingen, bosbranden, ziekten, mislukte oogsten en hittegolven, te herstellen.

Om de EU en lidstaten te helpen bij het beheren van klimaatrisico's worden in de mededeling vier hoofdcategorieën maatregelen genoemd:

• Beter bestuur: lidstaten worden opgeroepen ervoor te zorgen dat de risico's en verantwoordelijkheden beter worden begrepen, op basis van hoogwaardige gegevens en dialoog. Het identificeren van de “risico-eigenaren” is een cruciale eerste stap. Nauwere samenwerking op het gebied van klimaatbestendigheid tussen de nationale, regionale en lokale niveaus kunnen zorgen dat de kennis en middelen beschikbaar worden gesteld waar deze het doeltreffendst zijn. Klimaatbestendigheid is in toenemende mate een aandachtspunt voor alle sectorale beleidsmaatregelen, maar er zijn nog tekortkomingen bij de planning en uitvoering op nationaal niveau. Lidstaten hebben inmiddels de eerste stappen hebben gezet om klimaatbestendigheid in hun nationale energie- en klimaatplannen op te nemen.
• Betere instrumenten om risico-eigenaren meer handelingsruimte te geven: beleidsmakers, bedrijven en investeerders moeten beter inzicht krijgen in de onderlinge verbanden tussen klimaatrisico's, investeringen en financieringsstrategieën voor de lange termijn. Dit kan de markt de juiste signalen geven om de huidige lacunes te helpen overbruggen. De Commissie zal de bestaande instrumenten verbeteren om regionale en lokale overheden te helpen zich beter voor te bereiden op basis van robuuste en solide gegevens. De Commissie en het Europees Milieuagentschap (EEA) zullen toegang verlenen tot belangrijke gedetailleerde en lokale gegevens, producten, toepassingen, indicatoren en diensten. Voor hulp bij noodsituaties komt in 2025 de Galileo-satellietdienst voor noodwaarschuwing (EWSS, Galileo Emergency Warning Satellite Service) beschikbaar. Grote lacunes in de gegevens zullen worden verkleind dankzij de voorgestelde wetgeving inzake bos- en bodemmonitoring. Meer in het algemeen zal de Commissie het gebruik van beschikbare monitoring-, prognose- en waarschuwingssystemen bevorderen.
• Benutting van structureel beleid: structureel beleid in de lidstaten kan efficiënt worden gebruikt om klimaatrisico's te beheren. Drie gebieden lijken met name belangrijk voor het beheer van klimaatrisico's: betere ruimtelijke ordening in de lidstaten, het integreren van klimaatrisico's in de planning en het onderhoud van kritieke infrastructuur, en het koppelen van solidariteitsmechanismen op EU-niveau, zoals het Uniemechanisme voor civiele bescherming. De systemen en middelen voor civiele bescherming moeten toekomstbestendig worden gemaakt door te investeren in rampenrisicobeheer, responscapaciteit en expertise van de EU en de lidstaten. Klimaatrisico’s moeten volledig worden geïntegreerd in de processen voor rampenrisicobeheer. Zie voor meer informatie ook het verslag van de Commissie van 12 maart 2024 (COM(2024) 130) over de implementatie van artikel 6 van het Uniemechanisme voor Civiele bescherming.
• De juiste voorwaarden voor de financiering van klimaatbestendigheid: het mobiliseren van voldoende financiering voor klimaatbestendigheid, zowel publiek als particulier, is van belang. De Commissie ondersteunt lidstaten bij het verbeteren en integreren van de inachtneming van klimaatrisico's in de nationale begrotingsprocessen. Om EU-uitgaven bestand te maken tegen klimaatverandering (zie ook website Commissie en EEA over klimaatadaptie), zal de Commissie overwegingen over de aanpassing aan klimaatverandering integreren in de uitvoering van EU-programma's en -activiteiten als onderdeel van het beginsel om “geen ernstige afbreuk te doen”. De Commissie zal een tijdelijke reflectiegroep over het mobiliseren van financiering voor klimaatbestendigheid bijeenroepen, waarbij zal worden nagedacht over hoe de financiering voor klimaatbestendigheid kan worden vergemakkelijkt. De Commissie roept de lidstaten op rekening te houden met klimaatrisico's wanneer zij milieuduurzaamheidscriteria opnemen in openbare aanbestedingen, bijvoorbeeld via het voorstel voor een verordening voor een nettonulindustrie (COM(2023) 161) (zie ook dit persbericht van de Commissie van begin februari).

De Commissie doet in paragraaf 4 van de mededeling concrete voorstellen voor maatregelen in zes belangrijke impactclusters: natuurlijke ecosystemen, water, gezondheid, voedsel, economie, infrastructuur en de gebouwde omgeving. De uitvoering van de bestaande EU-wetgeving is een belangrijke voorwaarde voor een succesvol beheer van risico's op veel van deze gebieden, en de belangrijkste maatregelen worden in de mededeling uiteengezet.

Hoewel de mededeling gericht is op het beheer van klimaatrisico's binnen de Europese Unie, is de EU ook op internationaal niveau actief bij het aanpakken van klimaatrisico's. Een groot deel van de internationale klimaatfinanciering gaat naar aanpassingsmaatregelen. De Commissie zal op internationaal niveau doorgaan met de uitwisseling van ervaringen, kennis en instrumenten op het gebied van klimaatrisicobeheer, en het aan de orde blijven stellen van klimaatrisicobeheer.

Meer informatie:
Persbericht Europese Commissie
ECER-dossier: Klimaat en Milieu