Europese Rekenkamer brengt speciaal verslag uit over AI

Het gaat om het op 29 mei 2024 door de Europese Rekenkamer (ERK) gepubliceerde Speciaal verslag 08/2024, “EU-ambitie op het gebied van artificiële intelligentie — Sterkere governance en grotere, meer gerichte investeringen zijn essentieel voor de toekomst”, dat hier beschikbaar is op de website van de ERK. De AI-verordening, die op 21 mei 2024 door de Raad is goedgekeurd (zie ook dit persbericht van de Raad, alsmede dit ECER-bericht uit december 2023 over het politiek akkoord), viel niet binnen de reikwijdte van de controle.

De Europese Commissie heeft sinds 2018 diverse acties ondernomen en belangrijke bouwstenen ontwikkeld om het AI-ecosysteem vooruit te helpen, zoals regelgeving, infrastructuur, onderzoek en investeringen. Ook zette de EU stappen om de risico’s van AI te onderzoeken. Dit alles heeft geleid tot de vaststelling van de eerste algemene regels ter wereld voor het gebruik van AI. De EU-maatregelen waren volgens het verslag echter niet goed afgestemd op die van de lidstaten en de investeringen werden niet systematisch gemonitord. Sterkere governance en grotere, meer gerichte publieke en private investeringen in de EU zijn volgens het verslag van cruciaal belang als de EU haar ambities voor AI wil waarmaken.

Achtergrond
Artificiële intelligentie omvat opkomende technologieën op zich snel ontwikkelende gebieden zoals robotica, big data en cloudcomputing, high-performance computing, fotonica en neurowetenschappen. De VS is al lange tijd koploper op het gebied van AI, terwijl China van plan is om tegen 2030 de wereldleider te worden. Beide landen zijn afhankelijk van aanzienlijke private investeringen via techgiganten.
De AI-doelen van de EU voor publieke en private investeringen waren 20 miljard euro in de periode 2018-2020 en bedragen 20 miljard euro per jaar in de daaropvolgende tien jaar. De Commissie heeft de EU-subsidies voor AI verhoogd tot 1,5 miljard euro in de periode 2018-2020 en 1 miljard euro per jaar in 2021-2027. Het percentage bedrijven in de EU dat gebruikmaakt van AI verschilt aanzienlijk tussen de lidstaten, sommige lidstaten hebben de grootste overheidsinvesteringen in AI aangekondigd, terwijl andere lidstaten nog helemaal geen AI-strategie hebben. De EU heeft de ambitieuze doelstelling om ervoor te zorgen dat uiterlijk in 2030 75 procent van de bedrijven gebruikmaakt van AI.

Het verslag
De EU staat voor grote uitdagingen in de wereldwijde wedloop om AI-investeringen. Sinds 2015 zijn de durfkapitaalinvesteringen lager dan die van de Verenigde Staten en China. Volgens ramingen is de totale AI-investeringskloof tussen de VS en de EU tussen 2018 en 2020 meer dan verdubbeld en had de EU een achterstand van meer dan 10 miljard euro. Tegen deze achtergrond ontwikkelt de EU geleidelijk een kader voor de coördinatie van AI in de hele Unie. De investeringen zijn opgevoerd en de regelgeving is aangepast. In 2018 en 2021 werden de Europese Commissie en de EU-lidstaten het eens over maatregelen om een AI-ecosysteem op basis van vertrouwen en excellentie te ontwikkelen. Dit zou de EU op weg helpen wereldleider te worden op het gebied van geavanceerde, ethische en veilige AI.

De Commissie had in 2018 en 2021 uitgebreide plannen voor AI die grotendeels overeenkwamen met internationale beste praktijken. Ruim vijf jaar na het eerste plan wordt er echter nog steeds gewerkt aan het kader voor de coördinatie en regulering van EU-investeringen in AI. De auditors van de ERK hebben kritiek op de coördinatie van de Commissie met de lidstaten, die slechts “beperkte effecten” heeft gehad. Dit kwam volgens de ERK doordat de Commissie niet over de nodige governance-instrumenten en informatie beschikte. De geloofwaardigheid van de EU-plannen had ook te lijden onder het feit dat de Commissie geen goed systeem had opgezet om te controleren hoe AI-investeringen presteren. Ook was niet duidelijk hoe de lidstaten zouden bijdragen aan de algemene investeringsdoelen van de EU, waardoor er geen EU-breed overzicht was.

De investeringsdoelen van de EU zijn volgens het verslag te vaag en verouderd: ze zijn sinds 2018 niet meer aangepast. Het gebrek aan ambitie voor investeringsdoelen staat haaks op de doelstelling om een wereldwijd concurrerend AI-ecosysteem op te bouwen. Hoewel de Commissie er over het algemeen voor heeft gezorgd dat er meer geld naar AI-onderzoek gaat, zijn de particuliere investeringen niet noemenswaardig gestimuleerd. De Commissie moet meer doen om te zorgen dat de resultaten van EU-gefinancierde AI-projecten volledig commercieel worden ingezet of geëxploiteerd.

De Commissie heeft financiële en infrastructurele katalysatoren ingevoerd voor de ontwikkeling en inzet van AI. Door de EU gefinancierde infrastructuur, zoals testfaciliteiten en dataruimtes, komt echter maar langzaam van de grond. De plannen voor AI hebben tot nu toe slechts geleid tot bescheiden EU-kapitaalsteun (zoals aandelenfinanciering) voor innovators. De recente EU-maatregelen om een interne markt voor gegevens op te zetten bevinden zich pas in de aanvangsfase en kunnen investeringen in AI niet direct stimuleren.

Meer informatie:
Nieuwsbericht Europese Rekenkamer
ECER-dossier: Digitalisering