C-136/16 Sociedade Metropolitana de Desenvolvimento

Prejudiciële hofzaak

Zie bijlage rechts voor de verwijzingsuitspraak
Klik hier voor het volledige dossier van het Hof van Justitie

Termijnen: Motivering departement:   25 april 2016
Concept schriftelijke opmerkingen:       11 mei 2016
Schriftelijke opmerkingen:                   11 juni 2016
Trefwoorden: EEX (Brussel I); forumkeuzebeding

Onderwerp
- Verordening (EG) nr. 44/2001 van de Raad van 22 december 2000 betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken (Pb 2001, L 12, blz. 1) (EEX-verordening);
- Verordening (EU) nr. 1215/2012 van het Europees Parlement en de Raad van 12 december 2012 betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken

Verzoekster is een regionaal overheidsbedrijf van de autonome regio Madeira (RAM) en heeft als rechtsvorm een NV. Haar maatschappelijk doel is “het ontwerp, de promotie, de bouw en het beheer van projecten, acties en ondernemingen die integraal bijdragen tot de economische, sociale, sportieve en culturele ontwikkeling van de gemeenten (…) in de autonome regio Madeira.” Zij is als kredietnemer financieringsovereenkomsten aangegaan:
- op 13-12-2002 samen met andere kredietnemers een bedrag van € 190.000.000, looptijd tot 2022, bij kredietgever Zarco. De overeenkomst is in Londen/VK gesloten (bij advocatenkantoor Allen & Overy). Betalingen moeten op een bank in Londen worden gedaan; overeenkomst wordt beheerst door Engels recht, de taal is Engels en de rechtbanken van Engeland zijn bevoegd.
- een tweede lening op 30-10-2007, met één andere kredietnemer, een bedrag van € 125.000.000, looptijd tot 2032. Hier zijn kredietgevers Banco Efisa en Banco OPI. Laatstgenoemde is een ITA bank, met zetel Rome. De overeenkomst is in het Engels gesteld.
Verzoekster heeft vervolgens bij verschillende financiële instellingen verzocht om voorstellen te doen ter vermindering van het risico van een hogere rentelast (overheidsschuld). Op 24-03-2006 meldt verzoekster aan Banco Santander Totta (verweerster) dat zij is gekozen om een offerte op te stellen voor een ‘swap’. Het komt tot een contract op 11-05-2006 voor financiële derivaten. Ook dit op 13-06-2006 gedateerde contract (een kaderovereenkomst volgens het model opgesteld door International Swaps and Derivatives Association Inc) wordt beheerst door Engels recht en bevoegdheid van Engelse rechtbanken. Herziening van de swap vond plaats in 2009. Verzoekster start op 02-04-2014 een procedure tegen verweerster tot nietigverklaring van de contracten betreffende de financiële derivaten dan wel ontbinding wegens gewijzigde omstandigheden. De Rb verklaart zich onbevoegd, tegen welke uitspraak verzoekster in beroep gaat. Maar ook het beroep slaagt niet, het wordt 08-09-2015 ongegrond verklaard. Verzoekster wendt zich vervolgens tot de hoogste rechter tot erkenning van de internationale rechtsmacht van POR. Zij stelt dat het forumkeuzebeding óf
- niet binnen de werkingssfeer van Vo. 44/2001 valt aangezien geen sprake is van een grensoverschrijdend bestanddeel; alle bestanddelen liggen in POR zodat evenmin aan de nationale wet is voldaan; óf
- ongeldig is aangezien de keuze voor een Engelse gerechtelijke instantie ernstig ongemak oplevert zonder dat daar enig beschermenswaardig belang tegenover staat.
Verweerster is het met de (lagere) rechterlijke instanties eens dat POR rechters onbevoegd zijn vanwege het forumkeuzebeding.

Voor de verwijzende POR rechter (Hoogste rechter) is het van belang te weten of in de omstandigheden van de onderhavige zaak het forumkeuzebeding op grond waarvan aan de Engelse rechterlijke instanties rechtsmacht toekomt, van toepassing is en zo de POR instanties onbevoegd zijn. Hij legt de volgende vragen voor aan het HvJEU:
1 – Vormt in een geding tussen twee binnenlandse ondernemingen van een lidstaat over overeenkomsten het bestaan, in die overeenkomsten, van een forumkeuzebeding ten gunste van een andere lidstaat een grensoverschrijdend bestanddeel dat voldoende is opdat verordeningen (EG) nr. 44/2001 en (EU) nr. 1215/2012 toepassing vinden teneinde de internationale rechtsmacht te bepalen, of is het noodzakelijk dat wordt vastgesteld dat ook andere grensoverschrijdende bestanddelen bestaan?
2 – Kan een forumkeuzebeding buiten toepassing worden gelaten indien de keuze voor de gerechten van een andere lidstaat dan die van de nationaliteit van de partijen voor een van de partijen ernstig ongemak oplevert zonder dat een beschermenswaardig belang voor de andere partij die keuze rechtvaardigt? Ingeval wordt besloten dat naast het forumkeuzebeding andere
grensoverschrijdende bestanddelen moeten bestaan:
3 – Bevatten de swapcontracten tussen Sociedade Metropolitana de Desenvolvimento, SA en Banco Santander Totta voldoende grensoverschrijdende bestanddelen opdat verordeningen (EG) nr. 44/2001 en (EU) nr. 1215/2012 toepassing vinden teneinde met betrekking tot gedingen over die contracten de internationale rechtsmacht te bepalen wanneer:
a) deze entiteiten onderdanen zijn van een lidstaat, Portugal, en in Portugal twee swapcontracten hebben afgesloten, bestaande uit één ISDA Master Agreement en twee „confirmations”, waarover de autonome regio Madeira als vertegenwoordiger van Sociedade Metropolitana de Desenvolvimento, SA heeft onderhandeld;
b) de autonome regio Madeira, bijgestaan door Banco BPI, SA en door een advocatenkantoor, tijdens deze onderhandelingen meer dan één internationale bank heeft verzocht om voorstellen, waaronder JP Morgan;
c) Banco Santander Totta, SA volledig in handen is van Banco Santander, met zetel in Spanje;
d) Banco Santander Totta, SA als internationale bank actief is, met dochterondernemingen in verschillende lidstaten en onder een enkele merknaam, Santander;
e) Banco Santander Totta, SA in de ISDA Master Agreement werd beschouwd als een Multibranch Party, die met betrekking tot om het even welke verrichting betalingen kon uitvoeren en ontvangen via haar dochterondernemingen in Londen of Luxemburg;
f) ingevolge de ISDA Master Agreement de partijen in bepaalde gevallen hun rechten en plichten kunnen overdragen aan andere vertegenwoordigingskantoren of dochterondernemingen;
g) de partijen bij de swapcontracten het Engelse recht als toepasselijk recht hebben gekozen en forumkeuzebedingen hebben gesloten, waarbij de Engelse rechterlijke instanties exclusieve en volledige rechtsmacht wordt toegekend;
h) de contracten in het Engels zijn opgesteld en daarin Angelsaksische terminologie en begrippen worden gebruikt;
i) de swapcontracten zijn gesloten ter afdekking van het risico van rentevoetschommelingen van twee financieringsovereenkomsten, die beide in het Engels zijn opgesteld en werden gesloten met buitenlandse entiteiten (een met zetel in Nederland en een andere met zetel in Italië), waarbij in een van de financieringsovereenkomsten is bepaald dat de kredietnemers de betalingen moeten verrichten op een bankrekening van HSBC Bank Plc, te Londen, op data die zijn bepaald onder verwijzing naar de tijdzone van Londen, en deze contracten zijn onderworpen aan het Engelse recht en de Engelse rechterlijke instanties;
j) Banco Santander Totta, SA als tussenpersoon op de internationale markt heeft gehandeld en in de context van de internationale markt symmetrische risicodekkingscontracten heeft gesloten?
Specifiek beleidsterrein: VenJ, FIN