EU-Dataverordening in het EU-Publicatieblad verschenen

Achtergrond

In haar Europese datastrategie (2020) schetste de Europese Commissie haar visie op een gemeenschappelijke gegevensruimte, te weten een interne gegevensmarkt waarin gegevens kunnen worden gebruikt ongeacht de plaats in de EU waar ze zijn opgeslagen. De dataverordening is één van de maatregelen die in de datastrategie werd aangekondigd. Op 23 februari 2022 presenteerde de Europese Commissie een voorstel voor een EU-dataverordening (zie het ECER-bericht over het voorstel). Na onderhandelingen tussen de Raad en het Europees Parlement over het voorstel is de verordening aangenomen en op 22 november 2023 in het EU-Publicatieblad verschenen ( Verordening (EU) 2023/2854 ).

Belangrijkste doelstellingen van de dataverordening

De verordening komt met nieuwe regels over wie er toegang heeft tot en gebruik mag maken van in de EU gegenereerde data uit alle economische sectoren. De doelstellingen van de verordening zijn:

• zorgen voor een eerlijke verdeling van de uit data ontstane waarde onder actoren in de digitale omgeving;
• stimuleren van een concurrerende datamarkt;
• creëren van mogelijkheden voor data-gestuurde innovatie, en;
• data voor iedereen toegankelijker maken

De nieuwe verordening beoogt ook het overstappen tussen aanbieders van dataverwerkingsdiensten te vergemakkelijken, voorziet in waarborgen tegen onrechtmatige dataoverdracht en in de ontwikkeling van interoperabiliteitsnormen voor data die tussen sectoren kunnen worden hergebruikt.

De dataverordening zal zowel particulieren als bedrijven meer controle geven over hun data dankzij een versterkt recht op overdraagbaarheid, het gemakkelijk kopiëren of overdragen van data uit verschillende diensten, waar de data worden gegenereerd door middel van slimme objecten, machines en apparaten. De nieuwe verordening geeft consumenten en bedrijven meer zeggenschap over wat er kan worden gedaan met de data die door hun verbonden producten worden gegenereerd.

Voornaamste onderdelen van de dataverordening

Toepassingsgebied

De nieuwe verordening laat toe dat gebruikers van verbonden apparaten – variërend van slimme huishoudapparaten tot slimme industriële machines – toegang krijgen tot de data die zij genereren door die apparaten te gebruiken, terwijl deze toegang nu vaak nog uitsluitend is voorbehouden aan fabrikanten en dienstaanbieders.

Wat data uit het internet der dingen betreft, komt het zwaartepunt nu te liggen op de functionaliteiten van de data die door verbonden producten worden verzameld, en niet meer op de producten zelf. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen productdata en data van gerelateerde diensten, waaruit onmiddellijk beschikbare data kunnen worden gedeeld.

Bedrijfsgeheimen en geschillenbeslechting

De nieuwe regels zorgen ook voor een adequate bescherming van bedrijfsgeheimen en intellectuele-eigendomsrechten, samen met de nodige waarborgen tegen mogelijk misbruik. Delen van data zal worden gestimuleerd maar het is ook de bedoeling dat de EU-industrie wordt ondersteund, en dat tegelijkertijd wordt voorzien in waarborgen voor uitzonderlijke omstandigheden en mechanismen voor geschillenbeslechting.

Data-uitwisseling en compensatie

De verordening bevat maatregelen ter voorkoming van misbruik van contractuele onevenwichtigheden in datauitwisselingsovereenkomsten als gevolg van oneerlijke contractvoorwaarden die worden opgelegd door een partij met een veel sterkere onderhandelingspositie. Deze maatregelen zullen EU-bedrijven beschermen tegen oneerlijke overeenkomsten en het mkb/kmo's meer manoeuvreerruimte geven.

De verordening biedt overheidsinstanties, de Commissie, de Europese Centrale Bank en organen van de EU de mogelijkheid om in uitzonderlijke omstandigheden – met name bij algemene noodsituaties, zoals overstromingen of natuurbranden – of voor het vervullen van een taak in het algemeen belang toegang te krijgen tot en gebruik te maken van data die in het bezit zijn van de particuliere sector.

Met betrekking tot dergelijke verzoeken om toegang tot gegevens in de context van business-to-government bepaalt de nieuwe verordening dat persoonsgegevens alleen mogen worden gedeeld in uitzonderlijke omstandigheden, zoals een natuurramp, een pandemie of een terreuraanslag, en indien de vereiste data anders niet toegankelijk zijn. Micro- en kleine ondernemingen zullen in dergelijke gevallen ook hun data aanleveren en worden gecompenseerd.

Voordelen voor de consument

Consumenten zullen gemakkelijk van de ene cloudprovider naar de andere kunnen overstappen. Er zijn ook waarborgen tegen onrechtmatige doorgifte van data ingebouwd, en interoperabiliteitsnormen voor het delen en verwerken van gegevens. Ten slotte wordt van de nieuwe verordening verwacht dat hij de service na verkoop van bepaalde apparaten goedkoper en efficiënter zal maken.

Governancemodel

De nieuwe verordening geeft de lidstaten de flexibiliteit om de uitvoerings- en handhavingstaken op nationaal niveau te organiseren. In de lidstaten waar een dergelijke coördinerende rol vereist is, treedt de coördinerende instantie op als enig contactpunt en wordt zij aangeduid als ‘datacoördinator’.

Inwerktreding

De EU-Dataverordening is op 11 januari 2024 in werking getreden (zie deze pagina van de Europese Commissie).

Meer informatie:

• ECER-dossier – Digitalisering
• Persbericht van de Raad