Europese Rekenkamer brengt verslag uit over voedseletikettering

Het gaat om het op 25 november 2024 door de Europese Rekenkamer (ERK) gepubliceerde Speciaal verslag 23/2024 getiteld “ Voedseletikettering in de EU – Consumenten kunnen verdwalen in het labyrinth van etiketten ”.

Achtergrond
In de EU wordt de verstrekking van voedselinformatie aan consumenten gereguleerd door een aantal algemene regels, zoals de verordening algemene levensmiddelenwetgeving van 2002, de verordening inzake voedings- en gezondheidsclaims van 2006 en de voedselinformatieverordening van 2011 (FIC-verordening). Ook wordt voedseletikettering in de EU wordt gereguleerd door een reeks gerichtere regels waarin voorschriften zijn vastgesteld voor specifieke levensmiddelen (bijvoorbeeld wijn, eieren, honing, olijfolie).

De EU-definitie van een etiket is “label, merknaam, merkteken of afbeelding of ander beschrijvend materiaal, geschreven, gedrukt, gestencild, als merkteken aangebracht, in reliëf uitgevoerd of ingeperst op of bevestigd aan een levensmiddelenverpakking of -recipiënt”.

Het verslag
Etiketten bevatten informatie over de inhoud en eigenschappen van voedingsmiddelen, maar worden ook vaak gebruikt om producten aantrekkelijker te maken door vermeende voordelen zoals “gezond”, “biologisch” of “glutenvrij” te benadrukken. Dankzij de EU-regels vermelden de etiketten basisinformatie. Hoewel dit een stap in de goede richting is voor consumenten, constateerden de auditors van de ERK echter een aantal zorgwekkende hiaten in de EU-wetgeving en problemen met controles en sancties.

Deze kunnen misleiding van consumenten zelfs in de hand werken. Zo mogen voedings- en gezondheidsclaims volgens de EU-regels worden gebruikt, zelfs voor producten met een hoog gehalte aan vet, suiker en/of zout. Producten met veel suiker kunnen daarom worden aangeprezen als “eiwitrijk producten”. Ook worden consumenten vaker geconfronteerd met niet-gereglementeerde gezondheidsclaims over plantaardige of “botanische” stoffen. Voorbeelden hiervan zijn claims als “geeft meer energie” of “verbetert de fysieke prestaties”, zelfs als dit niet wetenschappelijk bewezen is.

Sommige consumenten voelen zich benadeeld. Zo hebben mensen met een voedselallergie soms te maken met overdreven voorzichtige allergenenetikettering en vage vermeldingen zoals “kan … bevatten”. Dit beperkt hen in hun keuzes. Vooral vegetariërs en veganisten worden hierdoor getroffen.

Voedingswaarden op de voorzijde van verpakkingen (bijv. Nutri-Score) zijn niet geharmoniseerd op EU-niveau. Ook hebben Europese belanghebbenden geen consensus bereikt over het te gebruiken etiketteringssysteem. Volgens het verslag zouden gestandaardiseerde regels consumenten wel kunnen helpen bij het maken van gezondere voedingskeuzes en het voorkomen van voedingsgerelateerde ziektes. In plaats daarvan heeft het naast elkaar bestaan van verschillende systemen in de EU-landen (elk met andere boodschappen en doelstellingen) een averechts effect: het brengt consumenten eerder in verwarring dan dat ze hiermee weloverwogen voedselkeuzes kunnen maken.

Dit wordt verergerd door de stortvloed aan vrijwillige labels, logo’s en claims die zijn ontworpen om de aandacht van consumenten te trekken. Hieronder vallen niet alleen “clean labels” over de afwezigheid van bepaalde stoffen (bijv. “antibioticavrij”) en niet-gecertificeerde eigenschappen (bijv. “vers” en “natuurlijk”). Ook bevatten de etiketten uiteenlopende milieuclaims die op greenwashing neerkomen. De auditors van de ERK constateren dat dergelijke praktijken niet kunnen worden voorkomen met de huidige regelgeving.

Ondanks deze kritiek constateren de auditors van de ERK dat voorlichting aan consumenten geen hoge prioriteit lijkt te hebben. De EU stelde tussen 2021 en 2025 ongeveer 5,5 miljoen euro beschikbaar voor bewustmakingscampagnes over voedseletikettering. Dergelijke campagnes zijn in de EU-landen gering uitgevoerd.

Levensmiddelenbedrijven kunnen volgens het verslag misbruik maken van tekortkomingen op het gebied van controles en sancties. De controles op verplichte etikettering werken over het algemeen goed. Vrijwillige claims zoals voedings- en gezondheidsclaims of onlineverkoop van levensmiddelen (die sinds de pandemie sterk is toegenomen) worden echter zelden of nooit gecontroleerd. Websites buiten de EU kunnen trouwens zo goed als niet hierop worden gecontroleerd. Volgens de auditors zijn de boetes die worden opgelegd voor overtredingen vaak niet afschrikkend, doeltreffend of evenredig.

Meer informatie:
Nieuwsbericht Europese Rekenkamer
ECER-dossier: Volksgezondheid
ECER-dossier: Klimaat en Milieu – Chemische stoffen