Staat van de Unie 2023 rede van Europese Commissievoorzitter: waar ging het over?

Op woensdag 13 september 2023 hield Europese Commissievoorzitter Von der Leyen weer de jaarlijkse State of the Union (SotEU) speech voor het Europees Parlement. De speech is hier te lezen.

Hoofdonderwerpen van de speech betroffen de Europese Green Deal, Economie, Sociaal beleid en Concurrentievermogen, Digitaal en AI (kunstmatige intelligentie), Mondiaal, Migratie en Veiligheid en Oekraïne.

Enkele hoogtepunten betreffen:

• Met de verkiezingen voor een nieuw Europees Parlement in het voorjaar van 2024 op komst komt het einde van de zittingsperiode van de huidige Europese Commissie in zicht. Dankzij het Parlement, de lidstaten en het team van EU-Commissarissen zijn er resultaten geboekt voor meer dan 90 procent van de politieke beleidslijnen die Von der Leyen bij aanvang van de Commissie zittingsperiode in 2019 presenteerde.

• Binnen de Green Deal is de klemtoon binnen de klimaatagenda verschoven naar het economische. Investeringen en innovatie zijn de koers en de groeistrategie werpt al vruchten af. De nettonulindustrie, de industriestrategie, schone energie en windenergie spelen een belangrijke rol. en benadrukt dat landbouw en natuur samen kunnen gaan. Ook zal er in het kader van culturele diversiteit en biologische diversiteit in de EU onder meer  aandacht worden besteed aan broeikasgassen, regionale waterkringlopen en bosbescherming. Natuurgebieden moeten worden beschermd en de voedselvoorziening moet worden veiliggesteld. De boeren in de EU ontvangen waardering. Velen van hen zetten zich in voor een duurzamere landbouw. De Commissie wil een strategische dialoog over de toekomst van de landbouw opstarten.
• Er werd aangekondigd dat de Commissie een anti-subsidie onderzoek zal starten naar elektrische voertuigen uit China. De sector van schone voertuigen is cruciaal voor een schone economie in de EU en heeft in Europa ook een enorm potentieel. Maar wereldwijd worden markten overspoeld met goedkopere Chinese auto’s, waarbij de prijs van die auto’s met hoge staatssubsidies kunstmatig laag wordt gehouden. Dit verstoort de Europese markt.
• Op het gebied van de Europese economie, sociaal beleid en het versterken van het Europese concurrentievermogen is met name actie gewenst op 1) arbeidsmarkt en werkgelegenheid, 2) de aanhoudende hoge inflatie en 3) het vergemakkelijken van zaken doen voor Europese ondernemers. Concrete initiatieven die worden genoemd: een nieuw Social Partner Summit die tijdens het Belgische Voorzitterschap (in 2024) in Hertoginnedal zal worden georganiseerd, het installeren van een KMO-gezant van de EU (die rechtstreeks onder de Voorzitter van de Commissie valt) en een wetgevingsvoorstellen om rapporteringsverplichtingen op Europees niveau met 25 procent te verminderen.
• Von der Leyen dringt er bij het Europees Parlement op aan dat er een snel akkoord wordt bereikt op het voorstel van de Commissie tot herziening van de begroting. Hierbij worden genoemd het voorstel voor oprichting van het Strategic Technologies for Europe Platform (STEP). Met STEP kunnen EU-middelen worden gestimuleerd en benut en kan worden gestuurd om te investeren in onder meer micro-elektronica, kwantumcomputing, AI (kunstmatige intelligentie), bio- en schone technologie. Ook moeten er stappen worden ondernomen om de economische veiligheid van de EU te versterken door risicobeperking zodat Europa onder meer zijn voorsprong op het gebied van kritieke en opkomende technologie behoudt. In het kader van mondiale verhoudingen wordt door de Commissie nog in 2023 gestreefd naar de afronding van handelsakkoorden met Australië, Mexico en Mercosur. Daarna zouden India en Indonesië nog moeten volgen.
• Onder meer de fundamentele waarden moeten worden gewaarborgd in de digitale transitie. Desinformatie, verspreiding van schadelijke content, risico’s voor de privacy van data, een gebrek aan vertrouwen en een schending van de grondrechten van mensen moeten worden aangepakt. De EU moet de weg banen naar een nieuw mondiaal kader voor kunstmatige intelligentie, dat berust op drie kernelementen: vangrails, governance en sturing van innovatie. De vangrail is erop gericht dat AI zich op mensgerichte, transparante en verantwoorde wijze ontwikkelt. De AI-Verordening van de EU is nu al een blauwdruk voor de wereld. Voor wat betreft de risico’s en voordelen van AI voor de mensheid zou er een vergelijkbare instantie moeten komen als wat het IPCC nu voor het klimaat is. Op het gebied van sturen van innovatie onderneemt de EU al diverse initiatieven, zoals een initiatief dat hoog performante computers openstelt voor AI-startups, zodat ze hun modellen daarop kunnen trainen.
• Ten aanzien van het thema Mondiaal, Migratie en Veiligheid wordt onder meer aangegeven dat de Team Europa-aanpak zorgt dat de EU meer strategisch, assertief en eensgezind kan optreden. De Global Gateway aanpak werkt. De economische corridor India- Midden-Oosten-Europa staat in de steigers. Bulgarije en Roemenië  maken deel uit van het Schengengebied en zijn klaar voor Schengentoetreding; zonder vertraging. De Commissie doet de oproep om het Migratiepact te voltooien. In de samenwerking met partners om het wereldwijde probleem van mensenhandel te bestrijden zal de Commissie een internationale conferentie organiseren.
• Voor wat betreft de oorlog in Oekraïne werd aangegeven dat de EU zal steunen zolang als het nodig is. Bijvoorbeeld met verhoging van ammunitieproductie en een steunfaciliteit ten bedrage van 50 miljard euro extra voor investeringen en hervormingen. Ook werd aangekondigd dat de Commissie zal voorstellen de tijdelijke opvang van Oekraïners in de EU te verlengen. Op het gebied van de rechtsstaat en grondrechten werd het jaarlijkse rechtsstaatrapport genoemd. De verslagen over de rechtsstaat zijn een belangrijke prioriteit. Er is op dit moment een dialoog gaande met lidstaten hierover en de Commissie zal de verslagen gaan openstellen voor de toetredingslanden die nog sneller aan de slag gaan. Het gaat die landen helpen bij hun hervormingsplannen. Toetreding van de Oekraïne en andere kandidaat-lidstaten tot de Unie is niet een gemakkelijk proces, maar er wordt wel vooruitgang geboekt. De volgende uitbreiding van de Unie moet een katalysator voor vooruitgang zijn.
• Over plannen voor een Europese Conventie/Verdragswijziging werd opgemerkt dat dit wordt gesteund als en waar het nodig zou zijn. Om verdere stappen te zetten in het uitbreidingsproces kan en mag niet worden gewacht op een verdragswijziging. Een Unie die klaar is voor uitbreiding kan sneller worden verwezenlijkt. De Commissie zal beginnen aan een reeks pre-toetredingsbeleidsevaluaties om na te gaan hoe elk gebied aan een grotere Unie moet worden aangepast. De toekomst van de begroting moet worden besproken en hoe deze wordt gefinancierd, wat ermee wordt gefinancierd en hoe. De Commissie zal haar ideeën voorleggen bij de besprekingen van de leiders die onder het Belgische voorzitterschap zullen worden gehouden.

Ook stuurde de voorzitter van de Europese Commissie op 13 september een intentieverklaring aan Roberta Metsola, voorzitter van het Europees Parlement, en premier Pedro Sánchez van Spanje, dat momenteel het voorzitterschap van de Raad bekleedt. In die verklaring staat een overzicht van de maatregelen die de Commissie het komende jaar wil nemen door middel van wetgeving en andere initiatieven. De verklaring is online in te zien.

Meer informatie:
Persbericht Europese Commissie
ECER-EU-essentieel: Staat van de Unie
ECER-bericht: State of the Union toespraak 2022: waar ging het over? (14 september 2022)