Europese Commissie presenteert pakket voorstellen over het verdedigen van de democratie in de EU

Het gaat om het op 12 december 2023, in de aanloop naar de Europese verkiezingen van 2024, door de Europese Commissie aangenomen pakket ter verdediging van de democratie (zie ook website informatie Commissie). Het doel van dit pakket is om de dreiging van buitenlandse inmenging op de democratie tegen te gaan met meer transparantie en om tegelijkertijd burgerparticipatie in de democratieën van de EU-lidstaten aan te moedigen.

Het nieuwe pakket voor de verdediging van de democratie omvat:

• een voorstel voor een richtlijn betreffende de transparantie van belangvertegenwoordiging namens derde landen en ter wijziging van richtlijn 2019/1937 (COM(2023) 637) (EN);
• een mededeling waarin de werkzaamheden in het kader van het actieplan voor Europese democratie worden geëvalueerd (COM(2023) 630) (EN);
• een aanbeveling over inclusieve en veerkrachtige verkiezingsprocessen in de Unie en het versterken van het Europese karakter en het efficiënte verloop van de verkiezingen voor het Europees Parlement (C(2023) 8626); en
• een aanbeveling over het bevorderen van betrokkenheid van burgers en maatschappelijke organisaties bij processen voor de vorming van overheidsbeleid (C(2023) 8627).

De Commissie presenteerde tegelijkertijd ook een factsheet en Q&A over het pakket alsmede de resultaten van een aanvullende Eurobarometer-enquête over democratie. Uit de op 6 december 2023 gepubliceerde Eurobarometer bleek al dat 81 procent van de Europeanen buitenlandse inmenging in de democratische stelsels ziet als een ernstig probleem dat moet worden aangepakt.

Achtergrond
Het pakket voor de verdediging van de democratie bouwt voort op eerdere initiatieven van de Commissie om de Europese democratie te beschermen, waaronder het eerdere actieplan voor Europese democratie (Mededeling (COM (2020) 790). Andere initiatieven van de Commissie om de democratie te beschermen zijn het jaarlijkse verslag over de rechtsstaat (zie ook website Commissie en dit ECER-bericht), recente initiatieven op het gebied van corruptiebestrijding en ethiek, en het verslag van 2022 over de toepassing van het Handvest van de grondrechten (zie ook dit ECER-bericht), dat met name betrekking had op de ruimte voor het maatschappelijk middenveld.

De Europese Commissie rekent er na de presentatie van het pakket van half december 2023 op dat het Europees Parlement en de Raad voor alle voorstellen vooruitgang zullen boeken vóór de verkiezingen voor het Europees Parlement. Ook gaat de Commissie ervan uit dat zowel publieke als particuliere nationale actoren zorgdragen voor de uitvoering van het actieplan voor Europese democratie en van dit nieuwe pakket. In de aanloop naar de Europese verkiezingen van 2024 zal de Commissie dialogen en samenwerking met onlineplatforms en andere ondertekenaars van de praktijkcode betreffende desinformatie bevorderen (zie ook dit ECER-bericht).

Transparantie rond buitenlandse belangenvertegenwoordiging
De EU werkt actief samen met partners van over de hele wereld. Als regeringen van derde landen via belangenvertegenwoordiging hun doelstellingen willen verwezenlijken en democratische processen in de EU beïnvloeden is transparantie nodig. Het nieuwe richtlijnvoorstel beoogt in de hele EU te zorgen voor een gemeenschappelijk hoog niveau van transparantie en democratische verantwoording met betrekking tot lobbycampagnes en soortgelijke activiteiten die namens de regering van een derde land worden uitgevoerd.

Het voorstel voorziet in de volgende transparantievereisten:

• inschrijving in een transparantieregister : entiteiten die belangen vertegenwoordigen namens een derde land, zullen zich moeten inschrijven in een transparantieregister. Lidstaten worden verzocht daarvoor nationale registers op te zetten of aan te passen;
• openbaarheid: de belangrijkste gegevens over dergelijke belangenvertegenwoordigingsactiviteiten zullen openbaar worden gemaakt ten behoeve van transparantie en democratische verantwoording. Bijvoorbeeld de jaarlijks ontvangen bedragen, betrokken derde landen en de belangrijkste doelstellingen van de activiteiten;
• bijhouden van registers: entiteiten die namens een derde land belangenvertegenwoordigingsactiviteiten verrichten, moeten na het einde van een belangenvertegenwoordigingsactiviteit gedurende een periode van vier jaar registers bijhouden van de essentiële informatie over of het materiaal betreffende deze activiteit.

Het voorstel bevat waarborgen om te voorkomen dat registratievereisten worden misbruikt om grondrechten, zoals de vrijheid van meningsuiting of de vrijheid van vereniging, in te perken of om de ruimte voor het maatschappelijk middenveld te verkleinen. Het gaat om de volgende regels:

• onafhankelijke toezichthoudende autoriteiten zullen alleen in naar behoren gemotiveerde gevallen en op evenredige wijze om beperkte gegevens kunnen verzoeken;
• de autoriteiten moeten ervoor zorgen dat registratie geen nadelige gevolgen heeft ;
• in gemotiveerde gevallen kan worden afgeweken van de verplichting tot openbaarmaking van informatie;
• de lidstaten zullen geen aanvullende vereisten en praktijken mogen handhaven of invoeren .

Versterking verkiezingsprocessen in de EU
De nieuwe aanbeveling over inclusieve en veerkrachtige verkiezingsprocessen in de Unie en het versterken van het Europese karakter en het efficiënte verloop van de verkiezingen voor het Europees Parlement beoogt hoge democratische normen voor de verkiezingen in de EU te bevorderen, een hoge opkomst en inclusieve participatie te ondersteunen en het gemakkelijker te maken om het kiesrecht uit te oefenen. Ook gaat het om bescherming en cyberbeveiliging van verkiezingsgerelateerde infrastructuur en worden maatregelen voorgesteld om het risico op inmenging door derde landen (door financiering van politieke partijen, politieke stichtingen, campagneorganisaties en kandidaten) tot een minimum te beperken.

Uit de Eurobarometer van 6 december blijkt dat EU-burgers zich wat betreft de verkiezingen in Europa vooral zorgen maken over op desinformatie gebaseerd stemgedrag, manipulatie van verkiezingen door middel van cyberaanvallen, heimelijke beïnvloeding van verkiezingen door derde landen en onder druk afgedwongen stemgedrag.

Bevordering inclusieve participatie burgers en maatschappelijke organisaties bij vorming van overheidsbeleid
De nieuwe aanbeveling over het bevorderen van betrokkenheid van burgers en maatschappelijke organisaties bij processen voor de vorming van overheidsbeleid heeft tot doel een veilige en stimulerende omgeving voor maatschappelijke organisaties en mensenrechtenverdedigers te creëren en in stand te houden, zodat zij daadwerkelijk kunnen deelnemen aan de democratische beleidsvorming. Lidstaten worden aangemoedigd een gestructureerde aanpak van participatieprocessen te ontwikkelen door middel van voorspelbare, toegankelijke, transparante en inclusieve kaders. Om haar kader voor burgerparticipatie te versterken, heeft de Commissie, als follow-up van de Conferentie over de toekomst van Europa, Europese burgerpanels nu in haar beleidsvormingsproces geïntegreerd. Begin 2024 presenteert de Commissie voor online burgerparticipatie ook een nieuwe versie van de bestaande portaalsite “Geef uw mening”.

Meer informatie:
Persbericht Europese Commissie
ECER-dossier: Rechtsstaat in de EU
ECER-EU-essentieel: Openbaarheid