Europese Commissie brengt voorstellen uit over natuurherstel en halvering van pesticiden gebruik

Het gaat om het voorstel voor een EU-Verordeninginzake natuurherstel (COM (2022) 304) van 22 juni 2022 die beoogt om de instorting van ecosystemen te vermijden en de ergste gevolgen van de klimaatverandering en het biodiversiteitsverlies te voorkomen. Herstel van de waterrijke gebieden, rivieren, bossen, graslanden, mariene ecosystemen en stedelijke milieus in de EU en de soorten die zij herbergen, is volgens het voorstel een cruciale en kosteneffectieve investering in voedselzekerheid, klimaatbestendigheid, gezondheid en welzijn. De Commissie bracht tegelijk een vragen en antwoordenoverzicht en informatieblad uit.
Daarnaast gaat het om het voorstel voor een EU-Verordening voor duurzaam gebruik van gewasbeschermingsmiddelen (zoals pesticiden) (COM (2022) 305) van 22 juni 2022, ter vervanging van de huidige Richtlijn 2009/128/EG inzake duurzaam gebruik van pesticiden. De nieuwe Verordening moet de ecologische voetafdruk van het voedselsysteem van de EU verkleinen, de gezondheid en het welzijn van burgers en werknemers in de landbouw beschermen en de huidige economische verliezen als gevolg van de achteruitgang van de bodemgezondheid en het door pesticiden veroorzaakte verlies van bestuivers helpen te beperken. De Commissie bracht tegelijk een vragen en antwoordenoverzicht en informatiebladen over duurzamer gebruik, verminderen van risico’s en ondersteuning van landbouwers uit.

Beide voorstellen zullen nu worden besproken door het Europees Parlement en de Raad, overeenkomstig de gewone wetgevingsprocedure.

Achtergrond 
Uit een rapport van het Europees Milieuagentschap (EEA) uit 2020 bleek al dat de natuur van Europa er alarmerend op achteruit gaat.Uit de effectbeoordeling die is verricht voor de EU-verordening inzake natuurherstel bleek dat voordelen van natuurherstel ruimschoots opwegen tegen de kosten. In diverse evaluaties van de huidige richtlijn 2009/128/EG wordt gewezen op tekortkomingen in de uitvoering van de richtlijn, met als gevolg dat het gebruik en het risico van pesticiden onvoldoende wordt verminderd. Tot slot hebben ook burgers uit heel Europa en uit verschillende lagen van de bevolking tijdens de  Conferentie over de toekomst van Europa (zie ook dit ECER-bericht) een drastische vermindering van chemische pesticiden en meststoffen in alle soorten landbouwbedrijven aanbevolen, evenals de ontwikkeling van duurzame landbouw, met inbegrip van respect voor de natuur en de werknemers.

Het voorstel om de schade aan de Europese natuur tegen 2050 te herstellen
Het voorstel van de Commissie over natuurherstel (zie website Commissie) betreft de eerste Europese wetgeving op dit specifieke gebied. Het ziet op herstel van de 80 procent van de Europese habitats die in slechte staat verkeren, en op het terugbrengen van de natuur naar alle ecosystemen (zowel bos, landbouw,  mariene, zoetwater- en stedelijke ecosystemen). Voor lidstaten zullen juridisch bindende doelstellingen voor natuurherstel in verschillende ecosystemen gaan gelden, die de bestaande wetgeving aanvullen. Het uiteindelijke doel is om tegen 2030 voor ten minste 20 procent van de land- en zeegebieden van de EU maatregelen voor natuurherstel in te voeren en dit tegen 2050 uiteindelijk uit te breiden tot alle ecosystemen die herstel behoeven.

Bestaande ervaringen met natuurherstelmaatregelen worden opgeschaald. Het voorstel merkt op dat natuurherstel niet gelijk is aan natuurbescherming en ook niet automatisch tot meer beschermde gebieden leidt. Niet alle herstelde gebieden hoeven beschermde gebieden te worden omdat natuurherstel economische activiteiten niet uitsluit. Herstel ziet op het in harmonie met de natuur leven en produceren door overal meer biodiversiteit terug te brengen, ook in gebieden waar economische activiteiten plaatsvinden, zoals beheerde bossen, landbouwgrond en steden. Het investeren in natuurherstel creëert ook economische waarde. Door te investeren in natuurherstel komt er meer natuur in landschappen en het dagelijks leven, hetgeen weer voordelen voor de gezondheid en het welzijn heeft, evenals culturele en recreatieve waarde.

In de verordening worden hersteldoelstellingen en -verplichtingen vastgesteld voor een breed scala van ecosystemen op het land en op zee. Ecosystemen met het grootste potentieel om koolstof te verwijderen en op te slaan en de gevolgen van natuurrampen zoals overstromingen te voorkomen of te beperken, zijn topprioriteit.

De voorgestelde doelstellingen omvatten:

• afname van bestuiverpopulaties tegen 2030 ombuigen en daarna vergroten;
• tegen 2030 geen nettoverlies aan groene stedelijke ruimten, tegen 2050 een toename daarvan met 5 procent, een boomkroonbedekking van ten minste 10 procent in elke Europese agglomeratie en (voor)stad, en een nettowinst van groene ruimte in gebouwen en infrastructuur;
• in landbouwecosystemen: een algemene toename van de biodiversiteit en een positieve trend voor bepaalde vlinders en vogels, organische koolstof in minerale akkerbodems en landschapselementen met een grote diversiteit op landbouwgrond;
• het herstel en de herbevochtiging van gedraineerde veengebieden die voor de landbouw worden gebruikt en in turfwinningsgebieden;
• in bosecosystemen: een algemene toename van de biodiversiteit en een positieve trend op het gebied van bosconnectiviteit, dood hout, het aandeel bossen van ongelijkjarige leeftijd, bosvogels en voorraden organische koolstof;
• herstel van mariene habitats zoals zeegrassen of sedimentbodems, en het herstel van de habitats van iconische mariene soorten zoals dolfijnen en bruinvissen, haaien en zeevogels;
• het verwijderen van rivierbarrières zodat tegen 2030 ten minste 25 000 km aan rivieren wordt omgevormd tot vrij stromende rivieren.

Lidstaten zouden samen met wetenschappers, belanghebbenden en het publiek nationale herstelplannen moeten ontwikkelen. Het voorstel bevat ook specifieke regels inzake governance (monitoring, beoordeling, planning, rapportage en handhaving) die de beleidsvorming op nationaal en Europees niveau zouden moeten verbeteren.

Het voorstel brengt een belangrijk onderdeel van de Europese Green Deal in de praktijk, namelijk de biodiversiteitsstrategie voor 2030. In deze strategie verbindt Europa zich om het goede voorbeeld te geven bij het omkeren van het biodiversiteitsverlies en het herstellen van de natuur. Dit is ook de belangrijkste bijdrage van de EU aan de lopende onderhandelingen over een mondiaal biodiversiteitskader voor de periode na 2020 dat tijdens de COP15 Conferentie van het Verdrag inzake biologische diversiteit in Montreal in december 2022 moet worden aangenomen.

Het voorstel om het gebruik van chemische pesticiden terug te dringen en te zorgen voor duurzamere voedselsystemen tegen 2030
Het voorstel over terugdringing van pesticiden gebruik moet bijdragen tot de opbouw van duurzame voedselsystemen in overeenstemming met de Europese Green Deal en de van boer tot bord-strategie. Tegelijkertijd moet deze zorgen voor duurzame voedselzekerheid en de gezondheid beschermen. De huidige richtlijn 2009/128/EG heeft tot onvoldoende gewenst effect geleid en er is onvoldoende vooruitgang geboekt met het gebruik van geïntegreerde gewasbescherming en andere alternatieve benaderingen.  Chemische pesticiden schaden de menselijke gezondheid en leiden tot een achteruitgang van de biodiversiteit in landbouwgebieden. Zij verontreinigen de lucht, het water en het milieu in bredere zin. De Commissie stelt daarom voor:

• wettelijk bindende doelstellingen op EU- en nationaal niveau om het gebruik en risico van chemische pesticiden en het gebruik van gevaarlijkere pesticiden tegen 2030 met 50 procent te verminderen. Lidstaten stellen hun eigen nationale reductiedoelstellingen vast binnen vastgestelde parameters om ervoor te zorgen dat de doelstellingen voor de hele EU worden gehaald. Het voorstel bevat strikte nieuwe regels voor milieuvriendelijke plaagbestrijding. Nieuwe maatregelen moeten waarborgen dat alle landbouwers en andere professionele gebruikers van pesticiden geïntegreerde gewasbescherming toepassen. Daarbij moeten eerst alternatieve milieuvriendelijke methoden voor plaagpreventie en -bestrijding worden overwogen voordat chemische pesticiden als laatste redmiddel kunnen worden gebruikt.  Ook wordt een verplichting voorgesteld voor landbouwers en andere professionele gebruikers om gegevens over het gebruik van gewasbeschermings- middelen bij te houden. Daarnaast moeten lidstaten gewas specifieke regels vaststellen waarin wordt aangegeven welke alternatieven moeten worden gebruikt in plaats van chemische pesticiden; 
• een verbod op gebruik van alle pesticiden in kwetsbare gebieden, zoals stedelijke groene gebieden, openbare parken, (speel)tuinen, scholen, recreatie- of sportterreinen, openbare paden en beschermde (Natura 2000) gebieden en in alle ecologisch kwetsbare gebieden die voor bedreigde bestuivers in stand moeten worden gehouden. 

Met het voorstel wordt de bestaande richtlijn omgezet in eenverordening die rechtstreeks van toepassing zal zijn in alle lidstaten. Daarnaast stelt het voorstel dat lidstaten jaarlijks bij de Commissie gedetailleerdevoortgangs- en uitvoeringsverslagen moeten indienen.

Ondersteuning bij de overgang naar duurzamere voedselproductiesystemen
Ook is een pakket beleidsmaatregelen vastgesteld ter ondersteuning van landbouwers en andere gebruikers, dat onder meer bevat:

• nieuwe regels van het gemeenschappelijk landbouwbeleid om te zorgen dat landbouwers gedurende een overgangsperiode van vijf jaar worden vergoed voor alle kosten in verband met de uitvoering van de nieuwe regels;
• krachtiger optreden om het scala aan op de markt beschikbare biologische alternatieven en alternatieven met een laag risico te vergroten;
• onderzoek en ontwikkeling in het kader van de Horizon-programma's van de EU ter ondersteuning van nieuwe technologieën en technieken, met inbegrip van precisielandbouw; en
• een actieplan voor biologische productie om de doelstellingen van de van boer tot bord-strategie voor pesticiden te verwezenlijken.

Meer informatie
Persbericht Europese Commissie
Website Europese Commissie DG Milieu over natuurherstel
Website Europese Commissie over pesticiden
ECER-dossier: Landbouw
ECER-dossier: Milieu
ECER-bericht: Europese Commissie brengt mededeling uit over wereldwijde voedselzekerheid (28 maart 2022)