Europese Commissie presenteert het tweede jaarlijkse rapport over de rechtsstaat in de EU

Het gaat om het rapport van de Europese Commissie over de situatie van de rechtsstaat in de EU. U kunt hier het landen-specifieke hoofdstuk over Nederland raadplegen.

Achtergrond

Het jaarlijkse rapport over de rechtsstaat in de EU is opgezet als een jaarlijkse cyclus om de rechtsstaat te bevorderen en te voorkomen dat rechtsstatelijke problemen ontstaan of zich verdiepen. De Europese Commissie stelt jaarlijks voor elke EU-lidstaat een afzonderlijk hoofdstuk op waarin de stand van zaken met betrekking tot de rechtsstaat in die EU-lidstaat wordt beschreven.

Het doel van het jaarlijkse rapport is om problemen met betrekking tot de rechtsstaat in de lidstaten vroegtijdig te kunnen identificeren. Het jaarlijkse rapport moet een constructief debat over de rechtstaat op gang brengen en alle EU-lidstaten aanmoedigen om de geconstateerde problemen uit het rapport aan te pakken.

In het jaarrapport over de rechtsstaat van 2021 heeft de Europese Commissie ook de uitzonderlijke maatregelen in het kader van de Covid-19-uitbraak geanalyseerd. De Commissie heeft met name gekeken na het effect van die maatregelen op de rechtsstaat in de desbetreffende landen. Daarbij heeft de Commissie onderzocht of de maatregelen in het kader van Covid-19 beperkt in tijd waren, de noodzaak en de evenredigheid van de maatregelen, de mate waarin de nationale parlementen en rechtbanken toezicht konden blijven uitoefenen en de rechtsgrondslag voor de maatregelen.

Het rapport over de rechtsstaat van 2021

Het rapport over de rechtsstaat van 2021 is – net als vorig jaar - onderverdeeld in vier onderdelen. Ten eerste wordt ingegaan op de rechtsstelsels van de lidstaten. Daarna wordt aandacht besteed aan de kaders voor corruptiebestrijding van de lidstaten. Vervolgens wordt gekeken naar het pluralisme en de vrijheid van de media. Tenslotte wordt ingegaan op andere institutionele checks and balances. 

1 De rechtsstelsels van de lidstaten

• In een aantal lidstaten zijn of worden stappen gezet voor de versterking van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht. Lidstaten voeren onder meer hervormingen door met betrekking tot de benoeming van rechters en de onafhankelijkheid en autonomie van de rechterlijke macht;
• Enkele lidstaten hebben echter hervormingen doorgevoerd die de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht verzwakken. Deze hervormingen geven aanleiding tot zorgen over de toegenomen invloed van de uitvoerende en wetgevende macht op de werking van het justitiële stelsel;
• De Commissie benadrukt in het jaarrapport dat ook de digitalisering van de rechterlijke macht van groot belang is. 

2 De kaders voor corruptiebestrijding

• Verschillende lidstaten zijn bezig met de vaststelling of herziening van nationale strategieën of actieplannen voor corruptiebestrijding;
• Veel lidstaten hebben maatregelen genomen om de kaders voor corruptiepreventie en integriteit te versterken, met inbegrip van regels voor belangenconflicten, transparantie van lobbyactiviteiten en draaideurconstructies;
• In sommige lidstaten zijn volgens de Commissie echter nog altijd problemen, met name in verband met strafrechtelijke onderzoeken, vervolging en sancties op het gebied van corruptie. 

3 Vrijheid en pluriformiteit van de media

• De Commissie constateert dat niet alle regulerende instanties van de media vrij zijn van politieke inmenging. In sommige lidstaten is die inmenging zelfs erg groot;
• De Covid-19-pandemie heeft ook voor ernstige economische problemen in de mediasector gezorgd. Sommige lidstaten hebben steunregelingen voor nieuwsmedia vastgesteld.

4 Institutionele checks-and-balances

• De Commissie benadrukt dat in de meeste EU-lidstaten het maatschappelijk middenveld wordt gesteund, maar in enkele lidstaten ondervindt het maatschappelijk middenveld nog steeds problemen. Het gaat dan bijvoorbeeld om opzettelijke bedreigingen door de autoriteiten, ontoereikende bescherming tegen fysiek of verbaal geweld of ontoereikende bescherming van de grondrechten.

Nederland en de rechtsstaat

De Europese Commissie heeft ook een hoofdstuk uitgebracht over de situatie van de rechtsstaat in Nederland. Hieronder worden een aantal punten genoemd:

• De Commissie vind het positief dat er verder wordt gewerkt aan initiatieven die betrekking hebben op de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht. Bijvoorbeeld de voorgestelde grondwetswijziging om de benoemingsprocedure voor de leden van de Hoge Raad te herzien;
• Volgens de Commissie blijft er enige bezorgdheid bestaan over de toereikendheid van de financiering van het huidige Nederlandse stelsel van rechtsbijstand;
• In het kader van de corruptiebestrijding verwelkomt de Commissie de aanvullende financiering van de Rijksrecherche en van het Openbaar Ministerie;
• De Commissie onderstreept dat er nog verbeteringen noodzakelijk zijn met betrekking tot het integriteitskader voor topfuncties binnen de overheidssector, alsook voor lobbying, draaideurconstructies en de transparantie van de financiering van politieke partijen;
• Ook schrijft de Commissie dat Nederland een aanhoudend grote mediavrijheid kent. De wijziging van het wetgevingskader voor de toegang tot informatie om de transparantie van de Rijksoverheid en de toegang tot openbare informatie te verbeteren, wordt gezien als een positieve ontwikkeling;
• Verder benadrukt de Commissie dat het maatschappelijk middenveld in Nederland open blijft. De Commissie heeft echter wel zijn bedenkingen over een nieuw ontwerp voor wetgeving die de mogelijkheden verruimt om zogenaamde ‘radicale organisaties’ te verbieden.

Volgende stappen

De goedkeuring van het rapport over de rechtsstaat 2021 door de Commissie markeert het begin van een nieuwe cyclus van dialoog en toezicht. De Commissie verzoekt de Raad en het Europees Parlement om op basis van het rapport algemene en land-specifieke debatten te voeren. Verder roept de Commissie de lidstaten op om de problemen die in het rapport worden aangekaart, op doeltreffende wijze aan te pakken.

Meer informatie:

• Persbericht van de Europese Commissie
• Verslag over de rechtsstaat in Nederland
• ECER-dossier – Jaarlijks toetsingsproces
• ECER-bericht – Nederlandse inzending voor de EU-toetsingscyclus voor de rechtsstaat 2021 (12 april 2021)
• ECER-bericht – Verslag van de Commissie over de rechtsstaat in de EU (1 oktober 2020)