Europese Commissie doet voorstel voor transparante politieke reclame en actualisering van verkiezingsregels

Het gaat onder meer om het voorstel voor een verordening over transparantie en gerichte politieke reclame (EN), het voorstel voor herziening van de richtlijn betreffende het kiesrecht bij gemeenteraadsverkiezingen (EN) en het voorstel voor herziening van de richtlijn betreffende het kiesrecht bij de verkiezingen voor het Europees Parlement (EN).

Het hele op 25 november door de Commissie gepresenteerde pakket maatregelen beoogt de democratie te versterken en de integriteit rondom verkiezingen te beschermen. De Commissie bracht tegelijk een Vragen en antwoorden overzicht over het pakket uit (EN). Naast bovengenoemde voorstellen houdt het pakket ook een voorstel voor een mededeling over de bescherming van integriteit bij verkiezingen en ter bevordering van democratische deelname (EN) en een voorstel om de EU-regels over de financiering van Europese politieke partijen en stichtingen te actualiseren (EN).  

Nadat de voorstellen zijn besproken in het Europees Parlement en de Raad is het de bedoeling dat de nieuwe regels in het voorjaar van 2023, namelijk één jaar voor de verkiezingen van het Europees Parlement, in werking treden en door de lidstaten volledig worden uitgevoerd.

Achtergrond
Reeds in de  politieke beleidslijnen  van Commissievoorzitter Von der Leyen uit 2019 en de daarin opgenomen prioriteit om de Europese democratie een nieuwe impuls te geven, werden wetgevingsvoorstellen aangekondigd die gaan zorgen voor meer transparantie over betaalde politieke reclame, evenals duidelijkere regels voor de financiering van Europese politieke partijen. In de mededeling over het  actieplan voor Europese democratie  van december 2020 presenteerde de Commissie haar eerste beoordeling van uitdagingen op het gebied van politieke reclame en kwesties die verband houden met nieuwe technieken die worden gebruikt voor gerichte reclame op basis van persoonsgegevens van gebruikers. Deze technieken kunnen worden misbruikt om de kwetsbaarheden van burgers uit te buiten. Uit de  Eurobarometer-enquête  van maart 2021 (zie dit ECER-bericht ) bleek dat bijna vier op de tien Europeanen zijn blootgesteld aan inhoud waarvan zij niet gemakkelijk konden bepalen of het om een politieke advertentie ging of niet.

De voorgestelde verordening is gebaseerd - en vormt een aanvulling- op de relevante EU-wetgeving betreffende de  algemene verordening gegevensbescherming (AVG) en de voorgestelde  wet inzake digitale diensten (zie ook dit ECER-bericht ). Ook de onlangs gepubliceerde  richtsnoeren van de Commissie over desinformatie (zie ook dit ECER-bericht ) moeten een aanvulling vormen op de voorgestelde verordening.

De bestaande  verordening betreffende het statuut en de financiering van Europese politieke partijen en Europese politieke stichtingen  is een wetgevingsinstrument dat tot nu toe alleen is toegepast bij de verkiezingen voor het Europees Parlement in 2019. De reden voor het voorstel van de Commissie tot herschikking van die verordening is dat de huidige regelgeving een aantal lacunes bevat die Europese politieke partijen en stichtingen beletten bij te dragen tot de totstandbrenging van een Europese politieke ruimte. Die partijen kunnen momenteel geen invulling geven aan hun taak om de stem van de EU-burgers te vertegenwoordigen. Daarom wordt de verordening geactualiseerd. Dit moet de interactie van Europese politieke partijen en stichtingen met de erbij aangesloten nationale partijen en met het buitenland vergemakkelijken, voor meer transparantie zorgen, met name in verband met politieke reclame en donaties, buitensporige administratieve lasten verminderen en de financiële levensvatbaarheid van Europese politieke partijen en stichtingen versterken.

EU-burgers die in een andere lidstaat wonen dan die waarvan zij de nationaliteit hebben, ook wel “mobiele EU-burgers” genoemd, hebben actief en passief kiesrecht bij verkiezingen voor het Europees Parlement en gemeenteraadsverkiezingen in de lidstaat waar zij wonen. Toch blijkt dat zij minder vaak deelnemen aan de verkiezingen dan de burgers van het woonland, onder meer vanwege ingewikkelde registratieprocedures in het woonland of door het ontbreken van duidelijke informatie over hun rechten. Dit maakt het uitoefenen van het stemrecht voor mobiele EU-burgers moeilijker en ondermijnt hun democratische rechten. Om aan deze bezwaren tegemoet te komen, stelt de Commissie een actualisering voor van de bestaande richtlijn betreffende het actief en passief kiesrecht bij de verkiezingen voor het Europees Parlement  en de bestaande  richtlijn betreffende de uitoefening van het actief en passief kiesrecht bij gemeenteraadsverkiezingen .

Onder meer komt er een verplichting om deze burgers proactief te informeren over hun kiesrecht, gestandaardiseerde modellen te gebruiken voor de registratie als kiezer of als kandidaat, en talen te gebruiken die door veel van de mobiele EU-burgers op hun grondgebied worden gesproken. Het voorstel voorziet ook in maatregelen om te voorkomen dat mobiele EU-burgers worden uitgeschreven uit het kiezersregister in hun land van herkomst.

Duidelijke regels over transparantie en gerichte politieke reclame
De belangrijkste maatregelen in de voorgestelde verordening inzake transparantie en gerichte politieke reclame betreffen:

• Toepassingsgebied: h et gaat om advertenties van, voor of namens een politicus of politieke partij, maar ook om thematisch georiënteerde reclame die het resultaat van verkiezingen, referenda, wet- of regelgevingsprocessen of stemgedrag kan beïnvloeden;
• Transparantielabels:  Betaalde politieke reclame moet duidelijk als zodanig worden gelabeld en er moeten bepaalde basisgegevens in staan, zoals de naam van de sponsor. Een transparantieverklaring stelt welk bedrag aan politieke reclame is besteed, waar het  vandaan komt en wat het verband is tussen de reclame en de betrokken verkiezing;
• Strikte voorwaarden voor targeting en amplificatie:  Politieke targeting- en amplificatietechnieken waarbij gebruik wordt gemaakt van gevoelige persoonsgegevens, zoals etnische afkomst, religieuze overtuiging of seksuele oriëntatie worden verboden. Zulke technieken zijn alleen toegestaan met de uitdrukkelijke toestemming van de betrokkene. Onder voorwaarden kan targeting worden toegestaan. In advertenties moet onder meer duidelijk worden vermelden waarom iemand met de reclame wordt benaderd. Organisaties die gebruikmaken van politieke targeting en amplificatie moeten hun interne beleid voor het gebruik daarvan bekendmaken. Wordt niet aan alle transparantievoorschriften voldaan, dan mag de politieke advertentie niet worden gepubliceerd;
• Boetes voor overtredingen:  Lidstaten krijgen de verplichting om doeltreffende, evenredige en afschrikkende boetes op te leggen wanneer de regels inzake transparantie van politieke reclame worden overtreden. De nationale gegevensbeschermingsautoriteiten houden specifiek toezicht op het gebruik van persoonsgegevens voor politieke targeting en kunnen boetes opleggen in overeenstemming met de gegevensbeschermingsregels van de EU.

Meer informatie:

• Persbericht Europese Commissie
• Webpagina Europese Commissie: het kiesrecht en het pakket (EN)
• ECER-dossier : Burgerschap van de Unie, burgerschapsrechten