Mogelijk met de interne markt verenigbare steun

Artikel 107, lid 3, EU-Werkingsverdrag bevat daarnaast nog vijf grondslagen op basis waarvan staatssteun mogelijk als met de interne markt verenigbaar kan worden beschouwd:

1. De steun bevordert de economische ontwikkeling van streken waar de levensstandaard abnormaal laag is, of waar een ernstig gebrek aan werkgelegenheid heerst (‘regionale steun’ artikel 107, lid 3, sub a);
2. De steun bevordert de verwezenlijking van een belangrijk project van gemeenschappelijk Europees belang (IPCEI), of heft een ernstige verstoring van de economie binnen een lidstaat op (artikel 107, lid 3, sub b);
3. De steun vergemakkelijkt de ontwikkeling van bepaalde economische bedrijvigheid of regionale economieën (mits de voorwaarden waaronder het handelsverkeer plaatsvindt niet zodanig veranderen dat dit een gemeenschappelijk belang schaadt, zie artikel 107, lid 3, sub c);
4. De steun bevordert de cultuur en instandhouding van het culturele erfgoed (mits de maatregelen de voorwaarden inzake het handelsverkeer en de mededinging niet zodanig veranderen dat dit het gemeenschappelijk belang schaadt, zie artikel 107, lid 3, onder d); of
5. Andersoortige steunmaatregelen die, op voorstel van de Europese Commissie bij besluit van de Raad worden vastgesteld (uitzonderlijke situatie).
   
   

Onderstaand volgen voor elk van deze bepalingen enkele voorbeelden en – waar relevant bij die voorbeelden- de voornaamste Richtsnoeren of Kaderregelingen voor:

Regionale steun (artikel 107, lid 3, sub a)

De voorwaarden waaronder de Commissie regionale steun onder dit artikel verenigbaar acht met de EU-interne markt heeft zij uiteengezet in de voormalige Richtsnoeren inzake regionale steunmaatregelen (die golden tot 31 december 2021). Vanaf 1 januari 2022 tot 31 december 2027 gelden nieuwe Richtsnoeren inzake regionale steunmaatregelen (Mededeling 2021/C 153/01). Deze Richtsnoeren bevatten een lijst van gebieden (‘regionale steunkaarten’) in de lidstaten die voor steun onder (onder meer) dit artikel in aanmerking komen, alsook voorschriften ten aanzien van de verschillende vormen die regionale steun kan aannemen.

Meer informatie:
Website Europese Commissie: horizontale regels voor steun via artikel 107, lid 3 sub a en c
Website Europese Commissie: Regionale steun

Verwezenlijking belangrijk gemeenschappelijk Europees project, of opheffing ernstige verstoring van economie lidstaat (artikel 107, lid 3, sub b)

Er is sprake van een belangrijk project van gemeenschappelijk Europees belang wanneer dit deel uitmaakt van een Europees programma dat door verschillende lidstaten samen op geharmoniseerde wijze wordt gesteund. Ook kan hiervan sprake zijn wanneer lidstaten hebben besloten een gemeenschappelijk probleem zoals milieuvervuiling te bestrijden ( zie ook gevoegde zaken 62 en 72/87 Waalse Gewestexecutieve/Commissie ). De afgelopen jaren heeft staatssteun ten behoeve van Important Projects of Common European Interest (IPCEI) een belangrijke doorontwikkeling doorgemaakt. Nadere criteria op basis waarvan kan worden bepaald of een steunmaatregel de verwezenlijking van een project van gemeenschappelijk Europees belang bevordert zijn te vinden in de Mededeling Criteria voor de beoordeling van de verenigbaarheid met de interne markt van staatssteun ter bevordering van de verwezenlijking van belangrijke projecten van gemeenschappelijk Europees belang (2021/C 528/02) van de Commissie. Voorbeelden van steun aan een project van gemeenschappelijk Europees belang zijn:

• Een belastingmaatregel en garantie van Zweden en Denemarken ten behoeve van de bouw van de Øresund-brug (2014) vormde staatssteun. De Commissie keurde de steunmaatregel echter goed op basis van haar bijdrage aan de realisatie van een belangrijk gemeenschappelijk Europees belang (zie SA.36558 en SA.36662 (EN))
• Zie ook ECER-bericht (14 juni 2023) over goedkeuring van (ook Nederlandse) staatssteun aan een IPCEI-project voor micro-elektronica en communicatietechnologie
• Zie ook ECER-bericht (22 september 2023) over aankondiging van oprichting van een IPCEI forum

Meer informatie:
Website Europese Commissie: Staatssteun- IPCEI

Naast de verwezenlijking van een belangrijk gemeenschappelijk Europees project heeft artikel 107, lid 3, sub b ook betrekking op ‘ernstige verstoringen in de economie van een lidstaat’. Hiermee wordt enkel gedoeld op situaties waarin de economie van een lidstaat in zijn geheel is verstoord (arrest Freistaat Sachsen, T-132 en 143/96 ). Voorbeelden zijn onder andere:

• In de Mededeling Tijdelijk crisis- en transitiekader voor staatssteunmaatregelen ter ondersteuning van de economie na de Russische agressie tegen Oekraïne (2023/ C 101/03) (TCTF) van begin 2023 (zie ook ECER-dossier EU-ontwikkelingen Rusland-Oekraïne) geeft de Commissie onder meer nadere duiding van mogelijk verenigbare steun onder artikel 107, lid 3, sub b voor bijvoorbeeld energiemaatregelen
• Een voorbeeld van een Nederlandse steunmaatregel, goedgekeurd op grond van artikel 107, lid 3, sub b in de context van de Russische invasie in Oekraïne betreft de Gasopslag Bergermeer (2022), SA.103012 , zie ook dit ECER-bericht

• De uitbraak van Covid-19 (zie ook de Mededeling van de Commissie (2020/C 91 I/01) van maart 2020 inzake de Tijdelijke kaderregeling staatssteun in verband met Covid-19 (nadien meerdere malen verlengd, zie ook ECER-dossier Covid-19). Onder deze kaderregeling zijn onder meer steunpakketten voor de toerismesector met de interne markt verenigbaar verklaard (zie bijvoorbeeld in Slovakije (2021) SA.62256 (EN))
• Zie voor een overzicht van goedgekeurde maatregelen onder artikel 107, lid 3 sub b in het kader van coronasteun (ook aan Nederland) ook dit overzicht van de Commissie
• De Commissie heeft erkend dat de financiële crisis van 2008 een ernstige verstoring in de economie van een lidstaat vormde. In dat kader heeft zij een aantal mededelingen uitgebracht waarin criteria worden geformuleerd voor met artikel 107, lid 3, onder b) EU-Werkingsverdrag verenigbare staatssteun. Dit zijn bijvoorbeeld de staatssteun gerelateerde Bankenmededeling ( 2013/C 216/01), de Herkapitalisatiemededeling (2009/C 10/03) en de Mededeling besmette activa (2009/C 72/01).

Meer informatie:
Website Europese Commissie: Staatssteun en coronavirus
Website Europese Commissie: Tijdelijke crisis- en transitiekader staatsteun naar aanleiding van Rusland- Oekraïne

Vergemakkelijking ontwikkeling bepaalde vormen van economische bedrijvigheid of bepaalde regionale economieën (artikel 107, lid 3, sub c)

Voor een geslaagd beroep op deze bepaling moet volgens de Commissie en het EU-Hof zijn voldaan aan een aantal vereisten. Ten eerste moet de steun direct zijn gerelateerd aan een startinvestering, het creëren van banen, of de reorganisatie van een onderneming (zie arrest Spanje/Commissie, C-42/93 ). Bovendien moet de steun niet alleen de ontwikkeling van een bepaalde onderneming stimuleren, maar de ontwikkeling van een hele regio of een specifieke sector (zie arrest Duitsland/Commissie, C-248/84 ).
Zie over mogelijkheden voor regionale steun via dit artikel ook de eerder genoemde Richtsnoeren inzake regionale steunmaatregelen (Mededeling 2021/C 153/01).

Voorbeelden van onder deze bepaling met de interne markt verenigbaar bevonden steun zijn:

• Steun voor Maltese varkensboeren bij de realisatie van diervriendelijkere omstandigheden op hun boerderijen ( SA.59283 (EN)). Zie voor nadere handvaten voor goedkeuring van steun in de land- en bosbouwsector ook de Richtsnoeren van de Europese Unie voor staatssteun in de landbouw- en de bosbouwsector en in plattelandsgebieden 2014-2020 (2014/C 204/01), die gold en tot 31 december 2021. De nieuwe (vanaf 2022 geldende) Richtsnoeren voor staatssteun in de landbouw- en de bosbossector en in plattelandsgebieden (2022/C 485/01) zijn hier in te zien.
• Voor een overzicht van goedgekeurde maatregelen onder artikel 107, lid 3 sub c in het kader van coronasteun (niet aan Nederland), zie ook dit overzicht van de Commissie
• Voor een voorbeeld van een goedgekeurde Nederlandse steunmaatregel voor Brexit-steun voor visserij in 2022 (zie ook dit ECER-bericht), zie SA.64737
  

Meer informatie:
Website Europese Commissie: horizontale regels voor steun via artikel 107, lid 3 sub a en c
Website Europese Commissie: regelgeving staatssteun land-, bosbouw en platteland
Website Europese Commissie: regelgeving staatssteun sport

Steunmaatregelen ter bevordering van instandhouding cultuur en cultureel erfgoed (artikel 107, lid 3, sub d)

Voorbeelden van onder deze bepaling door de Commissie met de interne markt verenigbaar geachte staatssteun zijn bijvoorbeeld Duitse maatregelen uit 2017 ter bevordering van de ontwikkeling van cultureel relevante games ( SA. 46572 (EN)), Spaanse steun (2016) ten behoeve van culturele tijdschriften in verschillende (regionale) talen ( SA.43878 (EN)) en een Nederlandse steunregeling voor de stimulering van filmproductie uit 2014 ( SA.38099 ). Daarnaast bevat de Mededeling van de Commissie betreffende staatssteun voor films en andere audiovisuele werken (2013/C 332/01) nog handvaten om steun in deze sectoren met de interne markt verenigbaar te laten verklaren onder o.a. artikel 107 lid 3 sub d EU-Werkingsverdrag .

Meer informatie:
Website Europese Commissie: regelgeving staatssteun media

Andere, door de Raad vastgestelde, steunmaatregelen (artikel 107, lid 3, sub e)

De Raad is daarnaast bevoegd om andere steunmaatregelen vast te stellen die mogelijk verenigbaar zijn met de interne markt (zie ook de laatste paragraaf hierna over aanmelden bij de Raad onder de subtab Procedure voor het aanmelden van steun (laatste paragraaf)). Van deze bevoegdheid heeft de Raad in het verleden bijvoorbeeld gebruik gemaakt op het gebied van steun aan de scheepsbouw (op basis van voormalig richtlijn 94/73/EG (inmiddels vervallen) over staatssteun aan de scheepsbouw) en aan de steenkoolindustrie. Zie voor een voorbeeld van een Nederlandse goedgekeurde steunmaatregel voor scheepsbouw op basis van dit artikel 107, lid 3, sub e) ook SA.25433 (uit 2008). Meer recente voorbeelden van goedgekeurde staatssteun op basis van dit artikel sub e) in de staatssteundatabase van de Europese Commissie betreffen bijvoorbeeld steunmaatregelen voor mijnbouw in Polen en Slowakije.